Valmiki Ramayanam – Ayodhya Kanda - Part 6

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః |౨-౨౧|
తథా తు విలపంతీం తాం కౌసల్యాం రామ మాతరం |
ఉవాచ లక్ష్మణో దీనః తత్ కాల సదృశం వచః |౨-౨౧-౧|
న రోచతే మమ అపి ఏతత్ ఆర్యే యద్ రాఘవో వనం |
త్యక్త్వా రాజ్య శ్రియం గచ్చేత్ స్త్రియా వాక్య వశం గతః |౨-౨౧-౨|
విపరీతః చ వృద్ధః చ విషయైః చ ప్రధర్షితః |
నృపః కిం ఇవ న బ్రూయాచ్ చోద్యమానః సమన్మథః |౨-౨౧-౩|
న అస్య అపరాధం పశ్యామి న అపి దోషం తథా విధం |
యేన నిర్వాస్యతే రాష్ట్రాత్ వన వాసాయ రాఘవః |౨-౨౧-౪|
న తం పశ్యామ్య్ అహం లోకే పరోక్షం అపి యో నరః |
స్వమిత్రోఽపి నిరస్తోఽపి యోఽస్యదోషముదాహరేత్ |౨-౨౧-౫|
దేవ కల్పం ఋజుం దాంతం రిపూణాం అపి వత్సలం |
అవేక్షమాణః కో ధర్మం త్యజేత్ పుత్రం అకారణాత్ |౨-౨౧-౬|
తత్ ఇదం వచనం రాజ్ఞః పునర్ బాల్యం ఉపేయుషః |
పుత్రః కో హృదయే కుర్యాత్ రాజ వ్ఋత్తం అనుస్మరన్ |౨-౨౧-౭|
యావద్ ఏవ న జానాతి కశ్చిత్ అర్థం ఇమం నరః |
తావద్ ఏవ మయా సాధం ఆత్మస్థం కురు శాసనం |౨-౨౧-౮|
మయా పార్శ్వే సధనుషా తవ గుప్తస్య రాఘవ |
కః సమర్థో అధికం కర్తుం కృత అంతస్య ఇవ తిష్ఠతః |౨-౨౧-౯|
నిర్మనుష్యాం ఇమాం సర్వాం అయోధ్యాం మనుజ ఋషభ |
కరిష్యామి శరైఅః తీక్ష్ణైః యది స్థాస్యతి విప్రియే |౨-౨౧-౧౦|
భరతస్య అథ పక్ష్యో వా యో వా అస్య హితం ఇచ్చతి |
సర్వాన్ ఏతాన్ వధిష్యామి మృదుర్ హి పరిభూయతే |౨-౨౧-౧౧|
ప్రోత్సాహితోఽయం కైకేయ్యా స దుష్టో యదిః పితా |
అమిత్రభూతో నిస్సఙ్గం వధ్యతాం బధ్యతామపి |౨-౨౧-౧౨|
గురోరప్యవలిప్తస్య కార్యాకార్యమజానతః |
ఉత్ఫథం ప్రతిపన్నస్య కార్యం భవతి శాసనం |౨-౨౧-౧౩|
బలమేష కిమాశ్రిత్య హేతుం వా పురుషర్షభ |
దాతుమిచ్ఛతి కైకేయ్య రాజ్యం స్థితమిదం తవ |౨-౨౧-౧౪|
త్వయా చైవ మయా చైవ కృత్వా వైరం అనుత్తమం |
కస్య శక్తిః శ్రియం దాతుం భరతాయ అరి శాసన |౨-౨౧-౧౫|
అనురక్తః అస్మి భావేన భ్రాతరం దేవి తత్త్వతః |
సత్యేన ధనుషా చైవ దత్తేన ఇష్టేన తే శపే |౨-౨౧-౧౬|
దీప్తం అగ్నిం అరణ్యం వా యది రామః ప్రవేక్ష్యతే |
ప్రవిష్టం తత్ర మాం దేవి త్వం పూర్వం అవధారయ |౨-౨౧-౧౭|
హరామి వీర్యాత్ దుహ్ఖం తే తమః సూర్యైవ ఉదితః |
దేవీ పశ్యతు మే వీర్యం రాఘవః చైవ పశ్యతు |౨-౨౧-౧౮|
ఏతత్ తు వచనం శ్రుత్వా లక్ష్మణస్య మహాత్మనః |
ఉవాచ రామం కౌసల్యా రుదంతీ శోక లాలసా |౨-౨౧-౧౯|
భ్రాతుస్ తే వదతః పుత్ర లక్ష్మణస్య శ్రుతం త్వయా |
యద్ అత్ర అనంతరం తత్ త్వం కురుష్వ యది రోచతే |౨-౨౧-౨౦|
న చ అధర్మ్యం వచః శ్రుత్వా సపత్న్యా మమ భాషితం |
విహాయ శోక సంతప్తాం గంతుం అర్హసి మాం ఇతః |౨-౨౧-౨౧|
ధర్మజ్ఞ యది ధర్మిష్ఠో ధర్మం చరితుం ఇచ్చసి |
శుశ్రూష మాం ఇహస్థః త్వం చర ధర్మం అనుత్తమం |౨-౨౧-౨౨|
శుశ్రూషుర్ జననీం పుత్ర స్వ గృహే నియతః వసన్ |
పరేణ తపసా యుక్తః కాశ్యపః త్రిదివం గతః |౨-౨౧-౨౩|
యథా ఏవ రాజా పూజ్యః తే గౌరవేణ తథా హి అహం |
త్వాం న అహం అనుజానామి న గంతవ్యం ఇతః వనం |౨-౨౧-౨౪|
త్వద్ వియోగాన్ న మే కార్యం జీవితేన సుఖేన వా |
త్వయా సహ మమ శ్రేయః తృణానాం అపి భక్షణం |౨-౨౧-౨౫|
యది త్వం యాస్యసి వనం త్యక్త్వా మాం శోక లాలసాం |
అహం ప్రాయం ఇహ ఆసిష్యే న హి శక్ష్యామి జీవితుం |౨-౨౧-౨౬|
తతః స్త్వం ప్రాప్స్యసే పుత్ర నిరయం లోక విశ్రుతం |
బ్రహ్మ హత్యాం ఇవ అధర్మాత్ సముద్రః సరితాం పతిః |౨-౨౧-౨౭|
విలపంతీం తథా దీనాం కౌసల్యాం జననీం తతః |
ఉవాచ రామః ధర్మ అత్మా వచనం ధర్మ సమ్హితం |౨-౨౧-౨౮|
న అస్తి శక్తిః పితుర్ వాక్యం సమతిక్రమితుం మమ |
ప్రసాదయే త్వాం శిరసా గంతుం ఇచ్చామ్య్ అహం వనం |౨-౨౧-౨౯|
ఋషిణా చ పితుర్ వాక్యం కుర్వతా వ్రత చారిణా |
గౌర్ హతా జానతా ధర్మం కణ్డునా అపి విపశ్చితా |౨-౨౧-౩౦|
అస్మాకం చ కులే పూర్వం సగరస్య ఆజ్ఞయా పితుః |
ఖనద్భిః సాగరైః భూతిం అవాప్తః సుమహాన్ వధః |౨-౨౧-౩౧|
జామదగ్న్యేన రామేణ రేణుకా జననీ స్వయం |
కృత్తా పరశునా అరణ్యే పితుర్ వచన కారిణా |౨-౨౧-౩౨|
ఏతైరన్యైశ్చ బహుభిర్దేవి దేవసమైః కృతం |
పితుర్వచనమక్లీబం కరిష్యామి పితుర్శితం |౨-౨౧-౩౩|
న ఖల్వ్ ఏతన్ మయా ఏకేన క్రియతే పితృ శాసనం |
ఏతైరపి కృతం దేవి యే మయా తవ కీర్తితాః |౨-౨౧-౩౪|
నాహం ధర్మమపూర్వం తే ప్రతికూలం ప్రవర్తయే |
పూర్వైః అయం అభిప్రేతః గతః మార్గో అనుగమ్యతే |౨-౨౧-౩౫|
తత్ ఏతత్ తు మయా కార్యం క్రియతే భువి న అన్యథా |
పితుర్ హి వచనం కుర్వన్ న కశ్చిన్ నామ హీయతే |౨-౨౧-౩౬|
తాం ఏవం ఉక్త్వా జననీం లక్ష్మణం పునర్ అబ్రవీత్ |
తవ లక్ష్మణ జానామి మయి స్నేహం అనుత్తమం |౨-౨౧-౩౭|
తవ లక్ష్మణ జానామి మయి స్నేహమనుత్తమం |
విక్రమం చైవ సత్యం చ తేజశ్చ సుదురాసదం |౨-౨౧-౩౮|
మమ మాతుర్మహద్దుఃఖమతులం శుభలక్షమ్ణ |
అభిప్రాయం అవిజ్ఞాయ సత్యస్య చ శమస్య చ |౨-౨౧-౩౯|
ధర్మః హి పరమః లోకే ధర్మే సత్యం ప్రతిష్ఠితం |
ధర్మ సంశ్రితం ఏతచ్ చ పితుర్ వచనం ఉత్తమం |౨-౨౧-౪౦|
సంశ్రుత్య చ పితుర్ వాక్యం మాతుర్ వా బ్రాహ్మణస్య వా |
న కర్తవ్యం వృథా వీర ధర్మం ఆశ్రిత్య తిష్ఠతా |౨-౨౧-౪౧|
సో అహం న శక్ష్యామి పితుర్ నియోగం అతివర్తితుం |
పితుర్ హి వచనాత్ వీర కైకేయ్యా అహం ప్రచోదితః |౨-౨౧-౪౨|
తత్ ఏనాం విసృజ అనార్యాం క్షత్ర ధర్మ ఆశ్రితాం మతిం |
ధర్మం ఆశ్రయ మా తైక్ష్ణ్యం మద్ బుద్ధిర్ అనుగమ్యతాం |౨-౨౧-౪౩|
తం ఏవం ఉక్త్వా సౌహార్దాత్ భ్రాతరం లక్ష్మణ అగ్రజః |
ఉవాచ భూయః కౌసల్యాం ప్రాంజలిః శిరసా ఆనతః |౨-౨౧-౪౪|
అనుమన్యస్వ మాం దేవి గమిష్యంతం ఇతః వనం |
శాపితా అసి మమ ప్రాణైః కురు స్వస్త్యయనాని మే |౨-౨౧-౪౫|
తీర్ణ ప్రతిజ్ఞః చ వనాత్ పునర్ ఏష్యామ్య్ అహం పురీం |
యయాతిరివ రాజర్షిః పురా హిత్వా పునర్ధివం |౨-౨౧-౪౬|
శోకస్సంధార్యతాం మాతర్హృదయే సాధు మా శుచః |
వనవాసాదిహైష్యామి పునః కృత్వా పితుర్వచః |౨-౨౧-౪౭|
త్వయా మయా చ వైదేహ్యా లక్ష్మణేన సుమిత్రయా |
పితుర్నియోగే స్థాతవ్యమేష ధర్మః సనానః |౨-౨౧-౪౮|
అంబ సమ్హృత్య సంభారాన్ దుఃఖం హృది నిగృహ్య చ |
వనవాసకృతా బుద్ధిర్మమ ధర్మ్యానువర్త్యతాం |౨-౨౧-౪౯|
ఏతద్వచ స్తస్య నిశమ్య మాతా |
సుధర్మ్యమవ్యగ్రమవిక్లబం చ |
మృతేవ సంజ్ఞాం ప్రతిలభ్య దేవీ |
సమీక్ష్య రామం పునరిత్యువాచ |౨-౨౧-౫౦|
యథైవ తే పుత్ర పితా తథాహం |
గురుః స్వధర్మేణ సుహృత్తయా చ |
న త్వానుజానామి న మాంవిహాయ |
సుదుఃఖితామర్హసి గంతుమేవం |౨-౨౧-౫౧|
కిం జీవితేనేహ వినా త్వయా మే |
లోకేన వా కిం స్వధయాఽమృతేన |
శ్రేయో ముహూర్తం తవ సన్నిధానం |
మమేహ కృత్స్నాదపి జీవలోకాత్ |౨-౨౧-౫౨|
నరైరివోల్కాభిరపోహ్యమానో |
మహాగజోఽధ్వానమనుప్రవిష్టః |
భూయః ప్రజజ్వాల విలాపమేవం |
నిశమ్య రామః కరుణం జనన్యా |౨-౨౧-౫౩|
స మాతరం చైవ విసంజ్ఞకల్పా |
మార్తం చ సౌమిత్రి మభిప్రతప్తం |
ధర్మే స్థితో ధర్మ్యమువాచ వాక్యం |
యథా స ఏవార్హతి తత్ర వక్తుం |౨-౨౧-౫౪|
అహం హి తే లక్ష్మణ నిత్యమేవ |
జానామి భక్తిం చ పరాక్రమం చ |
మమ త్వభిప్రాయ మసన్నిరీక్ష్య |
మాత్రా సహాభ్యర్దసి మా సుదుఃఖం |౨-౨౧-౫౫|
ధర్మార్థకామాః ఖలు తాత లోకే |
సమీక్షితా ధర్మఫలోదయేషు |
తే తత్ర సర్వే స్యురసంశయం మే |
భార్యేవ వశ్యాభిమతా సుపుత్రా |౨-౨౧-౫౬|
యస్మింస్తు సర్వే స్యురసన్నివిష్టా |
ధర్మో యతః స్యాత్ తదుపక్రమేత |
ద్వేష్యో భవత్యర్థపరో హి లోకే |
కామాత్మతా ఖల్వపి న ప్రశస్తా |౨-౨౧-౫౭|
గురుశ్చ రాజా చ పితా చ వృద్ధః |
క్రోధాత్ప్రహర్ష ద్యది వాపి కామాత్ |
యద్వ్యాదిశేత్ కార్యమవేక్ష్య ధర్మం |
కస్తన్న కుర్యాదనృదనృశంసవృత్తిః |౨-౨౧-౫౮|
సవై న శక్నోమి పితుః ప్రతిజ్ఞా |
మిమామకర్తుం సకలం యథావత్ |
స హ్యవయోస్తత గురుర్నియోగే |
దేవాశ్చ భర్తా స గతిస్స ధర్మః |౨-౨౧-౫౯|
తస్మిన్ పునర్జీవతి ధర్మరాజే |
విశేషతః స్వే పథి వర్తమానే |
దేవీ మయా సార్థమితోఽపగచ్ఛేత్ |
కథం స్విదన్యా విధవేవ నారీ |౨-౨౧-౬౦|
సా మానుమన్యస్వ వనం వ్రజంతం |
కురుష్వ నః స్వస్త్యయనాని దేవి |
యథా సమాప్తే పునరావ్రజేయం |
యథా హి స్త్యేన పునర్యయాతిః |౨-౨౧-౬౧|
యశో హ్యహం కేవలరాజ్యకారణాత్ |
న పృష్ఠతః కర్తుమలం మహోదయం |
అదీర్ఘకాలే న తు దేవి జీవితే |
వృణేఽవరామద్య మహీమధర్మతః |౨-౨౧-౬౨|
ప్రసాదయన్ నర వృషభః స మాతరం |
పరాక్రమాజ్జిగమిషురేవ దోండకాన్ |
అథ అనుజం భ్ఋశం అనుశాస్య దర్శనం |
చకార తాం హ్ఋది జననీం ప్రదక్షిణం |౨-౨౧-౬౩|

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః |౨-౨౧|



శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ద్వావింశః సర్గః |౨-౨౨|
అథ తం వ్యథయా దీనం సవిశేషం అమర్షితం |
శ్వసంతం ఇవ నాగ ఇంద్రం రోష విస్ఫారిత ఈక్షణం |౨-౨౨-౧|
ఆసద్య రామః సౌమిత్రిం సుహ్ఋదం భ్రాతరం ప్రియం |
ఉవాచ ఇదం స ధైర్యేణ ధారయన్ సత్త్వం ఆత్మవాన్ |౨-౨౨-౨|
నిగృహ్య రోషం శోకం చ ఖైర్యమాశ్రిత్య కేవలం |
అవమానం నిరస్యేమం గృహీత్వా హర్షముత్తమం |౨-౨౨-౩|
ఉపక్లుప్తం హి యత్కించిదభిషేకార్థమద్య మే |
స్ర్వం విసర్జయ క్షిప్రం కురు కార్యం నిరత్యయం |౨-౨౨-౪|
సౌమిత్రే యో అభిషేక అర్థే మమ సంభార సంభ్రమః |
అభిషేక నివృత్తి అర్థే సో అస్తు సంభార సంభ్రమః |౨-౨౨-౫|
యస్యా మద్ అభిషేక అర్థం మానసం పరితప్యతే |
మాతా నః సా యథా న స్యాత్ సవిశంకా తథా కురు |౨-౨౨-౬|
తస్యాః శంకామయం దుహ్ఖం ముహూర్తం అపి న ఉత్సహే |
మనసి ప్రతిసంజాతం సౌమిత్రే అహం ఉపేక్షితుం |౨-౨౨-౭|
న బుద్ధి పూర్వం న అబుద్ధం స్మరామి ఇహ కదాచన |
మాతృణాం వా పితుర్ వాహం కృతం అల్పం చ విప్రియం |౨-౨౨-౮|
సత్యః సత్య అభిసంధః చ నిత్యం సత్య పరాక్రమః |
పర లోక భయాత్ భీతః నిర్భయో అస్తు పితా మమ |౨-౨౨-౯|
తస్య అపి హి భవేద్ అస్మిన్ కర్మణి అప్రతిసమ్హ్ఋతే |
సత్యం న ఇతి మనః తాపః తస్య తాపః తపేచ్ చ మాం |౨-౨౨-౧౦|
అభిషేక విధానం తు తస్మాత్ సమ్హృత్య లక్ష్మణ |
అన్వగ్ ఏవ అహం ఇచ్చామి వనం గంతుం ఇతః పునః |౨-౨౨-౧౧|
మమ ప్రవ్రాజనాత్ అద్య కృత కృత్యా నృపాత్మజా |
సుతం భరతం అవ్యగ్రం అభిషేచయితా తతః |౨-౨౨-౧౨|
మయి చీర అజిన ధరే జటా మణ్డల ధారిణి |
గతే అరణ్యం చ కైకేయ్యా భవిష్యతి మనః సుఖం |౨-౨౨-౧౩|
బుద్ధిః ప్రణీతా యేన ఇయం మనః చ సుసమాహితం |
తత్ తు న అర్హామి సంక్లేష్టుం ప్రవ్రజిష్యామి మాచిరం |౨-౨౨-౧౪|
కృత అంతః తు ఏవ సౌమిత్రే ద్రష్టవ్యో మత్ ప్రవాసనే |
రాజ్యస్య చ వితీర్ణస్య పునర్ ఏవ నివర్తనే |౨-౨౨-౧౫|
కైకేయ్యాః ప్రతిపత్తిర్ హి కథం స్యాన్ మమ పీడనే |
యది భావో న దైవో అయం కృత అంత విహితః భవేత్ |౨-౨౨-౧౬|
జానాసి హి యథా సౌమ్య న మాతృషు మమ అంతరం |
భూత పూర్వం విశేషో వా తస్యా మయి సుతే అపి వా |౨-౨౨-౧౭|
సో అభిషేక నివృత్తి అర్థైః ప్రవాస అర్థైః చ దుర్వచైః |
ఉగ్రైః వాక్యైః అహం తస్యా న అన్యద్ దైవాత్ సమర్థయే |౨-౨౨-౧౮|
కథం ప్రకృతి సంపన్నా రాజ పుత్రీ తథా అగుణా |
బ్రూయాత్ సా ప్రాకృతా ఇవ స్త్రీ మత్ పీడాం భర్తృ సమ్నిధౌ |౨-౨౨-౧౯|
యద్ అచింత్యం తు తత్ దైవం భూతేష్వ్ అపి న హన్యతే |
వ్యక్తం మయి చ తస్యాం చ పతితః హి విపర్యయః |౨-౨౨-౨౦|
కశ్చిత్ దైవేన సౌమిత్రే యోద్ధుం ఉత్సహతే పుమాన్ |
యస్య న గ్రహణం కించిత్ కర్మణో అన్యత్ర దృశ్యతే |౨-౨౨-౨౧|
సుఖ దుహ్ఖే భయ క్రోధౌ లాభ అలాభౌ భవ అభవౌ |
యస్య కించిత్ తథా భూతం నను దైవస్య కర్మ తత్ |౨-౨౨-౨౨|
ఋషయో ప్యుగ్రతపసో దైవేనాభిప్రపీడితాః |
ఉత్సృజ్య నియమాం స్తీవ్రాన్ భ్రశ్యంతే కామమన్యుభిః |౨-౨౨-౨౩|
అసంక్ల్పితమేవేహ యదకస్మాత్ ప్రవర్తతే |
నివర్త్యారంభమారబ్ధం నను దైవస్య కర్మ తత్ |౨-౨౨-౨౪|
ఏతయా తత్త్వయా బుద్ధ్యా సంస్తభ్యాత్మానమాత్మనా |
వ్యాహతే అపి అభిషేకే మే పరితాపో న విద్యతే |౨-౨౨-౨౫|
తస్మాత్ అపరితాపః సంస్ త్వం అపి అనువిధాయ మాం |
ప్రతిసమ్హారయ క్షిప్రం ఆభిషేచనికీం క్రియాం |౨-౨౨-౨౬|
ఏభిరేవ ఘటైః సర్వైరభిషేచనసంభృతైః |
మమ లక్స్మణ తాపస్యే వ్రతస్నానం భవిష్యతి |౨-౨౨-౨౭|
అథవా కిం మమైతేన రాజద్రవ్యమయేన తు |
ఉద్ధృతం మే స్వయం తో యం వ్రతాదేశం కరిష్యతి |౨-౨౨-౨౮|
మా చ లక్ష్మణ సంతాపం కార్షీర్లక్ష్మ్యా విపర్యయే |
రాజ్యం వా వనవాసో వా వనవాసో మహోదయః |౨-౨౨-౨౯|
న లక్ష్మణ అస్మిన్ మమ రాజ్య విఘ్నే |
మాతా యవీయస్య్ అతిశంకనీయా |
దైవ అభిపన్నా హి వదంతి అనిష్టం |
జానాసి దైవం చ తథా ప్రభావం |౨-౨౨-౩౦|

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్వావింశః సరగః
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్వావింశః సర్గః |౨-౨౨|

Om Tat Sat

(Continued ....)

(My humble salutations to the lotus feet of  Swamy jis, Philosophic Scholars and greatful to Wikisource  for the collection)