Valmiki Ramayanam – Ayodhya Kanda - Part 17

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే త్రిచత్వారింశః సర్గః |౨-౪౩|
తతః సమీక్ష్య శయనే సన్నం శోకేన పార్థివం |
కౌసల్యా పుత్ర శోక ఆర్తా తం ఉవాచ మహీ పతిం |౨-౪౩-౧|
రాఘవో నర శార్దూల విషం ఉప్త్వా ద్విజిహ్వవత్ |
విచరిష్యతి కైకేయీ నిర్ముక్తా ఇవ హి పన్నగీ |౨-౪౩-౨|
వివాస్య రామం సుభగా లబ్ధ కామా సమాహితా |
త్రాసయిష్యతి మాం భూయో దుష్ట అహిర్ ఇవ వేశ్మని |౨-౪౩-౩|
అథ స్మ నగరే రామః చరన్ భైక్షం గృహే వసేత్ |
కామ కారః వరం దాతుం అపి దాసం మమ ఆత్మజం |౨-౪౩-౪|
పాతయిత్వా తు కైకేయ్యా రామం స్థానాత్ యథా ఇష్టతః |
ప్రదిష్టః రక్షసాం భాగః పర్వణి ఇవ ఆహిత అగ్నినా |౨-౪౩-౫|
గజ రాజ గతిర్ వీరః మహా బాహుర్ ధనుర్ ధరః |
వనం ఆవిశతే నూనం సభార్యః సహ లక్ష్మణః |౨-౪౩-౬|
వనే తు అదృష్ట దుహ్ఖానాం కైకేయ్యా అనుమతే త్వయా |
త్యక్తానాం వన వాసాయ కా న్వ్ అవస్థా భవిష్యతి |౨-౪౩-౭|
తే రత్న హీనాః తరుణాః ఫల కాలే వివాసితాః |
కథం వత్స్యంతి కృపణాః ఫల మూలైః కృత అశనాః |౨-౪౩-౮|
అపి ఇదానీం స కాలః స్యాన్ మమ శోక క్షయః శివః |
సభార్యం యత్ సహ భ్రాత్రా పశ్యేయం ఇహ రాఘవం |౨-౪౩-౯|
శ్రుత్వా ఏవ ఉపస్థితౌ వీరౌ కదా అయోధ్యా భవిష్యతి |
యశస్వినీ హృష్ట జనా సూచ్చ్రిత ధ్వజ మాలినీ |౨-౪౩-౧౦|
కదా ప్రేక్ష్య నర వ్యాఘ్రావ్ అరణ్యాత్ పునర్ ఆగతౌ |
నందిష్యతి పురీ హృష్టా సముద్రైవ పర్వణి |౨-౪౩-౧౧|
కదా అయోధ్యాం మహా బాహుః పురీం వీరః ప్రవేక్ష్యతి |
పురః కృత్య రథే సీతాం వృషభో గో వధూం ఇవ |౨-౪౩-౧౨|
కదా ప్రాణి సహస్రాణి రాజ మార్గే మమ ఆత్మజౌ |
లాజైః అవకరిష్యంతి ప్రవిశంతావ్ అరిం దమౌ |౨-౪౩-౧౩|
ప్రవిశనౌ కదాఽపియోధ్యాం ద్రక్ష్యామి శుభకుణ్డతా |
ఉదగ్రాయుధనిస్త్రీంశౌ సశృఙ్గావివ పర్వతౌ |౨-౪౩-౧౪|
కదా సుమనసః కన్యా ద్విజాతీనాం ఫలాని చ |
ప్రదిశంత్యః పురీం హృష్టాః కరిష్యంతి ప్రదక్షిణం |౨-౪౩-౧౫|
కదా పరిణతః బుద్ధ్యా వయసా చ అమర ప్రభః |
అభ్యుపైష్యతి ధర్మజ్ఞః త్రివర్షైవ మాం లలన్ |౨-౪౩-౧౬|
నిహ్సంశయం మయా మన్యే పురా వీర కదర్యయా |
పాతు కామేషు వత్సేషు మాతృఋణాం శాతితాః స్తనాః |౨-౪౩-౧౭|
సా అహం గౌర్ ఇవ సిమ్హేన వివత్సా వత్సలా కృతా |
కైకేయ్యా పురుష వ్యాఘ్ర బాల వత్సా ఇవ గౌర్ బలాత్ |౨-౪౩-౧౮|
న హి తావద్ గుణైః జుష్టం సర్వ శాస్త్ర విశారదం |
ఏక పుత్రా వినా పుత్రం అహం జీవితుం ఉత్సహే |౨-౪౩-౧౯|
న హి మే జీవితే కించిత్ సామర్థం ఇహ కల్ప్యతే |
అపశ్యంత్యాః ప్రియం పుత్రం మహా బాహుం మహా బలం |౨-౪౩-౨౦|
అయం హి మాం దీపయతే సముత్థితః |
తనూజ శోక ప్రభవో హుత అశనః |
మహీం ఇమాం రశ్మిభిర్ ఉత్తమ ప్రభో |
యథా నిదాఘే భగవాన్ దివా కరః |౨-౪౩-౨౧|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే త్రిచత్వారింశః సర్గః |౨-౪౩|



శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే చతుశ్చత్వారింశః సర్గః |౨-౪౪|
విలపంతీం తథా తాం తు కౌసల్యాం ప్రమద ఉత్తమాం |
ఇదం ధర్మే స్థితా ధర్మ్యం సుమిత్రా వాక్యం అబ్రవీత్ |౨-౪౪-౧|
తవ ఆర్యే సద్ గుణైః యుక్తః పుత్రః స పురుష ఉత్తమః |
కిం తే విలపితేన ఏవం కృపణం రుదితేన వా |౨-౪౪-౨|
యః తవ ఆర్యే గతః పుత్రః త్యక్త్వా రాజ్యం మహా బలః |
సాధు కుర్వన్ మహాత్మానం పితరం సత్య వాదినాం |౨-౪౪-౩|
శిష్టైః ఆచరితే సమ్యక్ శశ్వత్ ప్రేత్య ఫల ఉదయే |
రామః ధర్మే స్థితః శ్రేష్ఠో న స శోచ్యః కదాచన |౨-౪౪-౪|
వర్తతే చ ఉత్తమాం వృత్తిం లక్ష్మణో అస్మిన్ సదా అనఘః |
దయావాన్ సర్వ భూతేషు లాభః తస్య మహాత్మనః |౨-౪౪-౫|
అరణ్య వాసే యద్ దుహ్ఖం జానతీ వై సుఖ ఉచితా |
అనుగచ్చతి వైదేహీ ధర్మ ఆత్మానం తవ ఆత్మజం |౨-౪౪-౬|
కీర్తి భూతాం పతాకాం యో లోకే భ్రామయతి ప్రభుః |
దమ సత్య వ్రత పరః కిం న ప్రాప్తః తవ ఆత్మజః |౨-౪౪-౭|
వ్యక్తం రామస్య విజ్ఞాయ శౌచం మాహాత్మ్యం ఉత్తమం |
న గాత్రం అంశుభిః సూర్యః సంతాపయితుం అర్హతి |౨-౪౪-౮|
శివః సర్వేషు కాలేషు కాననేభ్యో వినిహ్సృతః |
రాఘవం యుక్త శీత ఉష్ణః సేవిష్యతి సుఖో అనిలః |౨-౪౪-౯|
శయానం అనఘం రాత్రౌ పితా ఇవ అభిపరిష్వజన్ |
రశ్మిభిః సంస్పృశన్ శీతైః చంద్రమా హ్లాదయిష్యతి |౨-౪౪-౧౦|
దదౌ చ అస్త్రాణి దివ్యాని యస్మై బ్రహ్మా మహా ఓజసే |
దానవ ఇంద్రం హతం దృష్ట్వా తిమి ధ్వజ సుతం రణే |౨-౪౪-౧౧|
స శూరః పురుషవ్యాఘ్రః స్వబాహుబలమాశ్రితః |
అసంత్రస్తోఽ ప్యరణ్యస్థో వేశ్మనీవ నివత్స్యతి |౨-౪౪-౧౨|
యస్యేషుపదమాసాద్య వినాశం యాంతి శత్రవః |
కథం న ప్ఋ్‌థివీ తస్య శాసనే స్థాతుమర్హతి |౨-౪౪-౧౩|
యా శ్రీఃశౌర్యం చ రామస్య యా చ కల్యాణసత్వతా |
నివృత్తారణ్యవాసః స్వం క్షిప్రం రాజ్యమవాప్స్యతి |౨-౪౪-౧౪|
సూర్యస్యాపి భవేత్సూర్యోహ్యగ్నేరగ్నిః ప్రభోః ప్రభోః |
శ్రియశ్చ శ్రీర్భవేదగ్ర్యా కీర్త్యాః క్షమాక్షమా |౨-౪౪-౧౫|
దైవతం దైవతానాం చ భూతానాం భూతసత్తమః |
తస్య కేహ్యగుణా దేవి వనే వా ప్యథవా పురే |౨-౪౪-౧౬|
పృథివ్యా సహ వైదేహ్యా శ్రియా చ పురుష ఋషభః |
క్షిప్రం తిసృభిర్ ఏతాభిః సహ రామః అభిషేక్ష్యతే |౨-౪౪-౧౭|
దుహ్ఖజం విసృజంతి అస్రం నిష్క్రామంతం ఉదీక్ష్య యం |
సముత్స్రక్ష్యసి నేత్రాభ్యాం క్షిప్రం ఆనందజం పయః |౨-౪౪-౧౮|
కుశచీరధరం దేవం గచ్ఛంతమపరాజితం |
సీతేవానుగతా లక్ష్మీస్తస్య కిం నామ దుర్లభం |౨-౪౪-౧౯|
ధనుర్గ్రహవరో యస్య బాణఖడ్గాస్త్రభృత్స్వయం |
లక్ష్మణోవ్రజతి హ్యగ్రే తస్య కిం నామ దుర్లభం |౨-౪౪-౨౦|
నివృత్తవనవాసం తం ద్రష్టాసి పునరాగతం |
జహిశోకం చ మోహం చ దేవి సత్యం బ్రవీమి తే |౨-౪౪-౨౧|
శిరసా చరణావేతౌ వందమానమనిందితే |
పునర్ద్రక్ష్యసి కల్యాణి! పుత్రం చంద్రమివోదితం |౨-౪౪-౨౨|
పునః ప్రవిష్టం ద్ఋ్‌ష్ట్వా తమభిషిక్తం మహాశ్రియం |
సముత్స్రక్ష్యసి నేత్రాభ్యాం క్షిప్రమానందజం పయః |౨-౪౪-౨౩|
మా శోకో దేవి దుఃఖం వా న రామే దృఅహ్య్ఋవ్ఽశివం |
క్షిప్రం ద్రక్ష్యసి పుత్రం త్వం ససీతం సహ లక్ష్మణం |౨-౪౪-౨౪|
త్వయా శేషోఓ జనశ్చైవ సమాశ్వాస్యో యదాఽనఘే |
కిమిదానీమిదం దేవి కరోషి హృది విక్లబం |౨-౪౪-౨౫|
నార్హా త్వం శోచితుం దేవి యస్యాస్తే రాఘవస్సుతః |
న హి రామాత్పరో లోకే విద్యతే సత్పథే స్థితః |౨-౪౪-౨౬|
అభివాదయమానం తం దృష్ట్వా ససుహృదం సుతం |
ముదా అశ్రు మోక్ష్యసే క్షిప్రం మేఘ లేకా ఇవ వార్షికీ |౨-౪౪-౨౭|
పుత్రః తే వరదః క్షిప్రం అయోధ్యాం పునర్ ఆగతః |
పాణిభ్యాం మృదుపీనాభ్యాం చరణౌ పీడయిష్యతి |౨-౪౪-౨౮|
అభివాద్య నమస్యంతం శూరం ససుహృదం సుతం |
ముదాస్రైః ప్రోక్ష్యసి పునర్మేఘరాజి రివాచలం |౨-౪౪-౨౯|
ఆశ్వాసయంతీ వివిధైశ్చ వాక్యై |
ర్వాక్యోపచారే కుశలానాద్యా |
రామస్య తాం మాతరమేవముక్త్వా |
దేవీ సుమిత్రావిరరామ రామా |౨-౪౪-౩౦|
నిశమ్య తల్ లక్ష్మణ మాతృ వాక్యం |
రామస్య మాతుర్ నర దేవ పత్న్యాః |
సద్యః శరీరే విననాశ శోకః |
శరద్ గతః మేఘైవ అల్ప తోయః |౨-౪౪-౩౧|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే చతుశ్చత్వారింశః సర్గః |౨-౪౪|

Om Tat Sat

(Continued ....)

(My humble salutations to the lotus feet of  Swamy jis, Philosophic Scholars and greatful to Wikisource  for the collection)