Valmiki Ramayanam – Ayodhya Kanda - Part 43

సా తు ఎవం ఉక్తా వైదెహీ అనసూయాన్ అసూయయా |
ప్రతిపూజ్య వచొ మందం ప్రవక్తుం ఉపచక్రమె || 2-118-1
న ఎతద్ ఆష్చర్యం ఆర్యాయా యన్ మాం త్వం అనుభాషసె |
విదితం తు మమ అప్య్ ఎతద్ యథా నార్యాహ్ పతిర్ గురుహ్ || 2-118-2
యద్య్ అప్య్ ఎష భవెద్ భర్తా మమ ఆర్యె వృ్ఇత్త వర్జితహ్ |
అద్వైధం ఉపవర్తవ్యహ్ తథా అప్య్ ఎష మయా భవెత్ || 2-118-3

కిం పునర్ యొ గుణ ష్లాఘ్యహ్ సానుక్రొషొ జిత ఇంద్రియహ్ |
స్థిర అనురాగొ ధర్మ ఆత్మా మాతృ్ఇ వర్తీ పితృ్ఇ ప్రియహ్ || 2-118-4
యాం వృ్ఇత్తిం వర్తతె రామహ్ కౌసల్యాయాం మహా బలహ్ |
తాం ఎవ నృ్ఇప నారీణాం అన్యాసాం అపి వర్తతె || 2-118-5
సకృ్ఇద్ దృ్ఇష్టాసు అపి స్త్రీషు నృ్ఇపెణ నృ్ఇప వత్సలహ్ |
మాతృ్ఇవద్ వర్తతె వీరొ మానం ఉత్సృ్ఇజ్య ధర్మవిత్ || 2-118-6
ఆగగ్చ్ఛంత్యాహ్ చ విజనం వనం ఎవం భయ ఆవహం |
సమాహితం హి మె ష్వష్ర్వా హృ్ఇదయె యత్ స్థితం మహత్ || 2-118-7
ప్రాణి ప్రదాన కాలె చ యత్ పురా తు అగ్ని సమ్నిధౌ |
అనుషిష్టా జనన్యా అస్మి వాక్యం తద్ అపి మె ధృ్ఇతం || 2-118-8
నవీ కృ్ఇతం తు తత్ సర్వం వాక్యైహ్ తె ధర్మ చారిణి |
పతి షుష్రూషణాన్ నార్యాహ్ తపొ న అన్యద్ విధీయతె || 2-118-9
సావిత్రీ పతి షుష్రూషాం కృ్ఇత్వా స్వర్గె మహీయతె ||
తథా వృ్ఇత్తిహ్ చ యాతా త్వం పతి షుష్రూషయా దివం || 2-118-10
వరిష్ఠా సర్వ నారీణాం ఎషా చ దివి దెవతా |
రొహిణీ చ వినా చంద్రం ముహూర్తం అపి దృ్ఇష్యతె || 2-118-11
ఎవం విధాహ్ చ ప్రవరాహ్ స్త్రియొ భర్తృ్ఇ దృ్ఇఢ వ్రతాహ్ |
దెవ లొకె మహీయంతె పుణ్యెన స్వెన కర్మణా || 2-118-12
తతొ అనసూయా సమ్హృ్ఇష్టా ష్రుత్వా ఉక్తం సీతయా వచహ్ |
షిరస్య్ ఆఘ్రాయ చ ఉవాచ మైథిలీం హర్షయంత్య్ ఉత || 2-118-13
నియమైర్ వివిధైర్ ఆప్తం తపొ హి మహద్ అస్తి మె |
తత్ సమ్ష్రిత్య బలం సీతె చందయె త్వాం షుచి వ్రతె || 2-118-14
ఉపపన్నం చ యుక్తం చ వచనం తవ మైథిలి |
ప్రీతా చ అస్మ్య్ ఉచితం కిం తె కరవాణి బ్రవీహ్యహం || 2-118-15
తస్యాస్తద్వచనం ష్రుత్వా విస్మితా మందవిస్మయా |
కృ్ఇతం ఇత్య్ అబ్రవీత్ సీతా తపొ బల సమన్వితాం || 2-118-16
సా తు ఎవం ఉక్తా ధర్మజ్ఞా తయా ప్రీతతరా అభవత్ |
సఫలం చ ప్రహర్శం తె హంత సీతె కరొమ్యహం || 2-118-17
ఇదం దివ్యం వరం మాల్యం వస్త్రం ఆభరణాని చ |
అంగ రాగం చ వైదెహి మహా అర్హం అనులెపనం || 2-118-18
మయా దత్తం ఇదం సీతె తవ గాత్రాణి షొభయెత్ |
అనురూపం అసంక్లిష్టం నిత్యం ఎవ భవిష్యతి || 2-118-19
అంగ రాగెణ దివ్యెన లిప్త అంగీ జనక ఆత్మజె |
షొభయిష్యామి భర్తారం యథా ష్రీర్ విష్ణుం అవ్యయం || 2-118-20
సా వస్త్రం అంగ రాగం చ భూషణాని స్రజహ్ తథా |
మైథిలీ ప్రతిజగ్రాహ ప్రీతి దానం అనుత్తమం || 2-118-21
ప్రతిగృ్ఇహ్య చ తత్ సీతా ప్రీతి దానం యషస్వినీ |
ష్లిష్ట అంజలి పుటా ధీరా సముపాస్త తపొ ధనాం || 2-118-22

తథా సీతాం ఉపాసీనాం అనసూయా దృ్ఇఢ వ్రతా |
వచనం ప్రష్టుం ఆరెభె కాంచిద్ త్ప్రియాం కథామను || 2-118-23
స్వయం వరె కిల ప్రాప్తా త్వం అనెన యషస్వినా |
రాఘవెణ ఇతి మె సీతె కథా ష్రుతిం ఉపాగతా || 2-118-24
తాం కథాం ష్రొతుం ఇగ్చ్ఛామి విస్తరెణ చ మైథిలి |
యథా అనుభూతం కార్త్స్న్యెన తన్ మె త్వం వక్తుం అర్హసి || 2-118-25
ఎవం ఉక్తా తు సా సీతా తాం తతొ ధర్మ చారిణీం |
ష్రూయతాం ఇతి చ ఉక్త్వా వై కథయాం ఆస తాం కథాం || 2-118-26
మిథిలా అధిపతిర్ వీరొ జనకొ నామ ధర్మవిత్ |
క్షత్ర ధర్మణ్య్ అభిరతొ న్యాయతహ్ షాస్తి మెదినీం || 2-118-27
తస్య లాంగల హస్తస్య కర్షతహ్ క్షెత్ర మణ్డలం |
అహం కిల ఉత్థితా భిత్త్వా జగతీం నృ్ఇపతెహ్ సుతా || 2-118-28
స మాం దృ్ఇష్ట్వా నర పతిర్ ముష్టి విక్షెప తత్ పరహ్ |
పామ్షు గుణ్ఠిత సర్వ అంగీం విస్మితొ జనకొ అభవత్ || 2-118-29
అనపత్యెన చ స్నెహాద్ అంకం ఆరొప్య చ స్వయం |
మమ ఇయం తనయా ఇత్య్ ఉక్త్వా స్నెహొ మయి నిపాతితహ్ || 2-118-30
అంతరిక్షె చ వాగ్ ఉక్తా అప్రతిమా మానుషీ కిల |
ఎవం ఎతన్ నర పతె ధర్మెణ తనయా తవ || 2-118-31
తతహ్ ప్రహృ్ఇష్టొ ధర్మ ఆత్మా పితా మె మిథిలా అధిపహ్ |
అవాప్తొ విపులాం ఋ్ఇద్ధిం మాం అవాప్య నర అధిపహ్ || 2-118-32
దత్త్వా చ అస్మి ఇష్టవద్ దెవ్యై జ్యెష్ఠాయై పుణ్య కర్మణా |
తయా సంభావితా చ అస్మి స్నిగ్ధయా మాతృ్ఇ సౌహృ్ఇదాత్ || 2-118-33
పతి సమ్యొగ సులభం వయొ దృ్ఇష్ట్వా తు మె పితా |
చింతాం అభ్యగమద్ దీనొ విత్త నాషాద్ ఇవ అధనహ్ || 2-118-34
సదృ్ఇషాచ్ చ అపకృ్ఇష్టాచ్ చ లొకె కన్యా పితా జనాత్ |
ప్రధర్షణాం అవాప్నొతి షక్రెణ అపి సమొ భువి || 2-118-35
తాం ధర్షణాం అదూరస్థాం సందృ్ఇష్య ఆత్మని పార్థివహ్ |
చినంతా అర్ణవ గతహ్ పారం న ఆససాద అప్లవొ యథ || 2-118-36
అయొనిజాం హి మాం జ్ఞాత్వా న అధ్యగగ్చ్ఛత్ స చింతయన్ |
సదృ్ఇషం చ అనురూపం చ మహీ పాలహ్ పతిం మమ || 2-118-37
తస్య బుద్ధిర్ ఇయం జాతా చింతయానస్య సంతతం |
స్వయం వరం తనూజాయాహ్ కరిష్యామి ఇతి ధీమతహ్ || 2-118-38
మహా యజ్ఞె తదా తస్య వరుణెన మహాత్మనా |
దత్తం ధనుర్ వరం ప్రీత్యా తూణీ చ అక్షయ్య సాయకౌ || 2-118-39
అసంచాల్యం మనుష్యైహ్ చ యత్నెన అపి చ గౌరవాత్ |
తన్ న షక్తా నమయితుం స్వప్నెషు అపి నర అధిపాహ్ || 2-118-40
తద్ ధనుహ్ ప్రాప్య మె పిత్రా వ్యాహృ్ఇతం సత్య వాదినా |
సమవాయె నర ఇంద్రాణాం పూర్వం ఆమంత్ర్య పార్థివాన్ || 2-118-41
ఇదం చ ధనుర్ ఉద్యమ్య సజ్యం యహ్ కురుతె నరహ్ |
తస్య మె దుహితా భార్యా భవిష్యతి న సమ్షయహ్ || 2-118-42
తచ్ చ దృ్ఇష్ట్వా ధనుహ్ ష్రెష్ఠం గౌరవాద్ గిరి సమ్నిభం |
అభివాద్య నృ్ఇపా జగ్ముర్ అషక్తాహ్ తస్య తొలనె || 2-118-43
సుదీర్ఘస్య తు కాలస్య రాఘవొ అయం మహా ద్యుతిహ్ |
విష్వామిత్రెణ సహితొ యజ్ఞం ద్రష్టుం సమాగతహ్ || 2-118-44
లక్ష్మణెన సహ భ్రాత్రా రామహ్ సత్య పరాక్రమహ్ |
విష్వామిత్రహ్ తు ధర్మ ఆత్మా మమ పిత్రా సుపూజితహ్ || 2-118-45
ప్రొవాచ పితరం తత్ర రాఘవొ రామ లక్ష్మణౌ |
సుతౌ దషరథస్య ఇమౌ ధనుర్ దర్షన కాంక్షిణౌ || 2-118-46
ధనుర్దర్షయ రామాయ రాజపుత్రాయ దైవికం |
ఇత్య్ ఉక్తహ్ తెన విప్రెణ తద్ ధనుహ్ సముపానయత్ || 2-118-47
నిమెష అంతర మాత్రెణ తద్ ఆనమ్య స వీర్యవాన్ |
జ్యాం సమారొప్య ఝటితి పూరయాం ఆస వీర్యవాన్ || 2-118-48
తెన పూరయతా వెగాన్ మధ్యె భగ్నం ద్విధా ధనుహ్ |
తస్య షబ్దొ అభవద్ భీమహ్ పతితస్య అషనెర్ ఇవ || 2-118-49
తతొ అహం తత్ర రామాయ పిత్రా సత్య అభిసంధినా |
ఉద్యతా దాతుం ఉద్యమ్య జల భాజనం ఉత్తమం || 2-118-50
దీయమానాం న తు తదా ప్రతిజగ్రాహ రాఘవహ్ |
అవిజ్ఞాయ పితుహ్ చందం అయొధ్యా అధిపతెహ్ ప్రభొహ్ || 2-118-51
తతహ్ ష్వషురం ఆమంత్ర్య వృ్ఇద్ధం దషరథం నృ్ఇపం |
మమ పిత్రా అహం దత్తా రామాయ విదిత ఆత్మనె || 2-118-52
మమ చైవ అనుజా సాధ్వీ ఊర్మిలా ప్రియ దర్షనా |
భార్య అర్థె లక్ష్మణస్య అపి దత్తా పిత్రా మమ స్వయం || 2-118-53
ఎవం దత్తా అస్మి రామాయ తదా తస్మిన్ స్వయం వరె |
అనురక్తా చ ధర్మెణ పతిం వీర్యవతాం వరం || 2-118-54

అనసూయా తు ధర్మజ్ఞా ష్రుత్వా తాం మహతీం కథాం |
పర్యష్వజత బాహుభ్యాం షిరస్య్ ఆఘ్రాయ మైథిలీం || 2-119-1
వ్యక్త అక్షర పదం చిత్రం భాషితం మధురం త్వయా |
యథా స్వయం వరం వృ్ఇత్తం తత్ సర్వం హి ష్రుతం మయా || 2-119-2
రమె అహం కథయా తె తు దృ్ఇష్ఢం మధుర భాషిణి |
రవిర్ అస్తం గతహ్ ష్రీమాన్ ఉపొహ్య రజనీం షివాం || 2-119-3
దివసం ప్రతి కీర్ణానాం ఆహార అర్థం పతత్రిణాం |
సంధ్యా కాలె నిలీనానాం నిద్రా అర్థం ష్రూయతె ధ్వనిహ్ ||2-119-4
ఎతె చ అప్య్ అభిషెక ఆర్ద్రా మునయహ్ ఫల షొధనాహ్ |
సహితా ఉపవర్తంతె సలిల ఆప్లుత వల్కలాహ్ || 2-119-5
ఋ్ఇషీణాం అగ్ని హొత్రెషు హుతెషు విధి పుర్వకం |
కపొత అంగ అరుణొ ధూమొ దృ్ఇష్యతె పవన ఉద్ధతహ్ || 2-119-6
అల్ప పర్ణా హి తరవొ ఘనీ భూతాహ్ సమంతతహ్ |
విప్రకృ్ఇష్టె అపి యె దెషె న ప్రకాషంతి వై దిషహ్ || 2-119-7
రజనీ రస సత్త్వాని ప్రచరంతి సమంతతహ్ |
తపొ వన మృ్ఇగా హ్య్ ఎతె వెది తీర్థెషు షెరతె || 2-119-8
సంప్రవృ్ఇత్తా నిషా సీతె నక్షత్ర సమలంకృ్ఇతా |
జ్యొత్స్నా ప్రావరణహ్ చంద్రొ దృ్ఇష్యతె అభ్యుదితొ అంబరె || 2-119-9
గమ్యతాం అనుజానామి రామస్య అనుచరీ భవ |
కథయంత్యా హి మధురం త్వయా అహం పరితొషితా || 2-119-10
అలంకురు చ తావత్ త్వం ప్రత్యక్షం మమ మైథిలి |
ప్రీతిం జనయ మె వత్స దివ్య అలంకాల షొభినీ || 2-119-11
సా తదా సమలంకృ్ఇత్య సీతా సుర సుత ఉపమా |
ప్రణమ్య షిరసా తస్యై రామం తు అభిముఖీ యయౌ || 2-119-12
తథా తు భూషితాం సీతాం దదర్ష వదతాం వరహ్ |
రాఘవహ్ ప్రీతి దానెన తపస్విన్యా జహర్ష చ || 2-119-13
న్యవెదయత్ తతహ్ సర్వం సీతా రామాయ మైథిలీ |
ప్రీతి దానం తపస్విన్యా వసన ఆభరణ స్రజాం || 2-119-14
ప్రహృ్ఇష్టహ్ తు అభవద్ రామొ లక్ష్మణహ్ చ మహా రథహ్ |
మైథిల్యాహ్ సత్క్రియాం దృ్ఇష్ట్వా మానుషెషు సుదుర్లభాం || 2-119-15
తతహ్ తాం సర్వరీం ప్రీతహ్ పుణ్యాం షషి నిభ ఆననహ్ |
అర్చితహ్ తాపసైహ్ సిద్ధైర్ ఉవాస రఘు నందనహ్ || 2-119-16
తస్యాం రాత్ర్యాం వ్యతీతాయాం అభిషిచ్య హుత అగ్నికాన్ |
ఆపృ్ఇగ్చ్ఛెతాం నర వ్యాఘ్రౌ తాపసాన్ వన గొచరాన్ || 2-119-17
తాఉ ఊచుహ్ తె వన చరాహ్ తాపసా ధర్మ చారిణహ్ |
వనస్య తస్య సంచారం రాక్షసైహ్ సమభిప్లుతం || 2-119-18
రక్శాంసి పురుశాదాని నానారూపాణి రాఘవ! |
వసంత్యస్మిన్ మహారణ్యె వ్యాళాష్చష్చ రుధిరాషనాహ్ || 2-119-19
ఉచ్చిశ్టం వా ప్రమత్తం వా తాపసం ధర్మచారిణం |
అదంత్యస్మిన్ మహారణ్యె తాన్నివారయ రాఘవహ్ || 2-119-20
ఎష పంథా మహర్షీణాం ఫలాన్య్ ఆహరతాం వనె |
అనెన తు వనం దుర్గం గంతుం రాఘవ తె క్షమం || 2-119-21
ఇతి ఇవ తైహ్ ప్రాంజలిభిహ్ తపస్విభిర్
ర్ద్విజైహ్ కృ్ఇత స్వస్త్యయనహ్ పరం తపహ్ |
వనం సభార్యహ్ ప్రవివెష రాఘవహ్ |
సలక్ష్మణహ్ సూర్య ఇవ అభ్ర మణ్డలం || 2-119-22

Om Tat Sat

(Continued ....)

(My humble salutations to the lotus feet of  Swamy jis, Philosophic Scholars and greatful to Wikisource  for the collection)