Valmiki Ramayanam – Ayodhya Kanda - Part 34

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే సప్తాశీతితమః సర్గః |౨-౮౭|
గుహస్య వచనం శ్రుత్వా భరతో భృశం అప్రియం |
ధ్యానం జగామ తత్ర ఏవ యత్ర తత్ శ్రుతం అప్రియం |౨-౮౭-౧|
సుకుమారో మహా సత్త్వః సిమ్హ స్కంధో మహా భుజః |
పుణ్డరీక విశాల అక్షః తరుణః ప్రియ దర్శనః |౨-౮౭-౨|
ప్రత్యాశ్వస్య ముహూర్తం తు కాలం పరమ దుర్మనాః |
పపాత సహసా తోత్రైర్ హృది విద్ధ ఇవ ద్విపః |౨-౮౭-౩|
భరతం ముర్చ్‌ఛితం ద్రుష్ట్వా వివర్ణవదనో గుహః |
బభూవ వ్యథితస్తత్ర భూమికంపే యథా ద్రుమః |౨-౮౭-౪|
తద్ అవస్థం తు భరతం శత్రుఘ్నో అనంతర స్థితః |
పరిష్వజ్య రురోద ఉచ్చైర్ విసమ్జః శోక కర్శితః |౨-౮౭-౫|
తతః సర్వాః సమాపేతుర్ మాతరో భరతస్య తాః |
ఉపవాస కృశా దీనా భర్తృ వ్యసన కర్శితాః |౨-౮౭-౬|
తాః చ తం పతితం భూమౌ రుదంత్యః పర్యవారయన్ |
కౌసల్యా తు అనుసృత్య ఏనం దుర్మనాః పరిషస్వజే |౨-౮౭-౭|
వత్సలా స్వం యథా వత్సం ఉపగూహ్య తపస్వినీ |
పరిపప్రగ్చ్‌ఛ భరతం రుదంతీ శోక లాలసా |౨-౮౭-౮|
పుత్ర వ్యాధిర్ న తే కచ్చిత్ శరీరం పరిబాధతే |
అద్య రాజ కులస్య అస్య త్వద్ అధీనం హి జీవితం |౨-౮౭-౯|
త్వాం దృష్ట్వా పుత్ర జీవామి రామే సభ్రాతృకే గతే |
వృత్తే దశరథే రాజ్ఞి నాథ ఏకః త్వం అద్య నః |౨-౮౭-౧౦|
కచ్చిన్ న లక్ష్మణే పుత్ర శ్రుతం తే కించిద్ అప్రియం |
పుత్ర వా హ్య్ ఏకపుత్రాయాః సహ భార్యే వనం గతే |౨-౮౭-౧౧|
స ముహూర్తం సమాశ్వస్య రుదన్న్ ఏవ మహా యశాః |
కౌసల్యాం పరిసాంత్వ్య ఇదం గుహం వచనం అబ్రవీత్ |౨-౮౭-౧౨|
భ్రాతా మే క్వ అవసద్ రాత్రిం క్వ సీతా క్వ చ లక్ష్మణః |
అస్వపత్ శయనే కస్మిన్ కిం భుక్త్వా గుహ శంస మే |౨-౮౭-౧౩|
సో అబ్రవీద్ భరతం పృష్టో నిషాద అధిపతిర్ గుహః |
యద్ విధం ప్రతిపేదే చ రామే ప్రియ హితే అతిథౌ |౨-౮౭-౧౪|
అన్నం ఉచ్చ అవచం భక్ష్యాః ఫలాని వివిధాని చ |
రామాయ అభ్యవహార అర్థం బహు చ ఉపహృతం మయా |౨-౮౭-౧౫|
తత్ సర్వం ప్రత్యనుజ్ఞాసీద్ రామః సత్య పరాక్రమః |
న హి తత్ ప్రత్యగృహ్ణాత్ స క్షత్ర ధర్మం అనుస్మరన్ |౨-౮౭-౧౬|
న హ్య్ అస్మాభిః ప్రతిగ్రాహ్యం సఖే దేయం తు సర్వదా |
ఇతి తేన వయం రాజన్న్ అనునీతా మహాత్మనా |౨-౮౭-౧౭|
లక్ష్మణేన సమానీతం పీత్వా వారి మహా యశాః |
ఔపవాస్యం తదా అకార్షీద్ రాఘవః సహ సీతయా |౨-౮౭-౧౮|
తతః తు జల శేషేణ లక్ష్మణో అప్య్ అకరోత్ తదా |
వాగ్ యతాః తే త్రయః సంధ్యాం ఉపాసత సమాహితాః |౨-౮౭-౧౯|
సౌమిత్రిః తు తతః పశ్చాద్ అకరోత్ స్వాస్తరం శుభం |
స్వయం ఆనీయ బర్హీమ్షి క్షిప్రం రాఘవ కారణాత్ |౨-౮౭-౨౦|
తస్మిన్ సమావిశద్ రామః స్వాస్తరే సహ సీతయా |
ప్రక్షాల్య చ తయోః పాదాఉ అపచక్రామ లక్ష్మణః |౨-౮౭-౨౧|
ఏతత్ తద్ ఇంగుదీ మూలం ఇదం ఏవ చ తత్ తృణం |
యస్మిన్ రామః చ సీతా చ రాత్రిం తాం శయితాఉ ఉభౌ |౨-౮౭-౨౨|
నియమ్య పృష్ఠే తు తల అంగులిత్రవాన్ |
శరైః సుపూర్ణాఉ ఇషుధీ పరం తపః |
మహద్ ధనుః సజ్యం ఉపోహ్య లక్ష్మణో |
నిశాం అతిష్ఠత్ పరితో అస్య కేవలం |౨-౮౭-౨౩|
తతః తు అహం చ ఉత్తమ బాణ చాపధృక్ |
స్థితో అభవం తత్ర స యత్ర లక్ష్మణః |
అతంద్రిభిర్ జ్ఞాతిభిర్ ఆత్త కార్ముకైర్ |
మహా ఇంద్ర కల్పం పరిపాలయమః తదా |౨-౮౭-౨౪|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే సప్తాశీతితమః సర్గః |౨-౮౭|

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే అష్టాశీతితమః సర్గః |౨-౮౮|
తత్ శ్రుత్వా నిపుణం సర్వం భరతః సహ మంత్రిభిః |
ఇంగుదీ మూలం ఆగమ్య రామ శయ్యాం అవేక్ష్య తాం |౨-౮౮-~౧|
అబ్రవీద్ జననీః సర్వా ఇహ తేన మహాత్మనా |
శర్వరీ శయితా భూమాఉ ఇదం అస్య విమర్దితం |౨-౮౮-~౨|
మహా భాగ కులీనేన మహా భాగేన ధీమతా |
జాతో దశరథేన ఊర్వ్యాం న రామః స్వప్తుం అర్హతి |౨-౮౮-~౩|
అజిన ఉత్తర సంస్తీర్ణే వర ఆస్తరణ సంచయే |
శయిత్వా పురుష వ్యాఘ్రః కథం శేతే మహీ తలే |౨-౮౮-~౪|
ప్రాసాద అగ్ర విమానేషు వలభీషు చ సర్వదా |
హైమ రాజత భౌమేషు వర ఆస్త్రరణ శాలిషు |౨-౮౮-~౫|
పుష్ప సంచయ చిత్రేషు చందన అగరు గంధిషు |
పాణ్డుర అభ్ర ప్రకాశేషు శుక సంఘ రుతేషు చ |౨-౮౮-~౬|
ప్రాసాదవరవర్యేషు శీతవత్సు సుగంధిషు |
ఉషిత్వా మేరుకల్పేషు కృతకాంచనభిత్తిషు |౨-౮౮-~౭|
గీత వాదిత్ర నిర్ఘోషైర్ వర ఆభరణ నిహ్స్వనైః |
మృదంగ వర శబ్దైః చ సతతం ప్రతిబోధితః |౨-౮౮-~౮|
బందిభిర్ వందితః కాలే బహుభిః సూత మాగధైః |
గాథాభిర్ అనురూపాభిః స్తుతిభిః చ పరంతపః |౨-౮౮-~౯|
అశ్రద్ధేయం ఇదం లోకే న సత్యం ప్రతిభాతి మా |
ముహ్యతే ఖలు మే భావః స్వప్నో అయం ఇతి మే మతిః |౨-౮౮-~౧౦|
న నూనం దైవతం కించిత్ కాలేన బలవత్తరం |
యత్ర దాశరథీ రామో భూమాఉ ఏవం శయీత సః |౨-౮౮-~౧౧|
విదేహ రాజస్య సుతా సీతా చ ప్రియ దర్శనా |
దయితా శయితా భూమౌ స్నుషా దశరథస్య చ |౨-౮౮-~౧౨|
ఇయం శయ్యా మమ భ్రాతుర్ ఇదం హి పరివర్తితం |
స్థణ్డిలే కఠినే సర్వం గాత్రైర్ విమృదితం తృణం |౨-౮౮-~౧౩|
మన్యే సాభరణా సుప్తా సీతా అస్మిన్ శయనే తదా |
తత్ర తత్ర హి దృశ్యంతే సక్తాః కనక బిందవః |౨-౮౮-~౧౪|
ఉత్తరీయం ఇహ ఆసక్తం సువ్యక్తం సీతయా తదా |
తథా హ్య్ ఏతే ప్రకాశంతే సక్తాః కౌశేయ తంతవః |౨-౮౮-~౧౫|
మన్యే భర్తుః సుఖా శయ్యా యేన బాలా తపస్వినీ |
సుకుమారీ సతీ దుహ్ఖం న విజానాతి మైథిలీ |౨-౮౮-~౧౬|
హా హంతాస్మి నృశంసోఽహం యత్సభార్యః కృతేమమ |
ఈదృశీం రాఘవః శయ్యామధిశేతే హ్యానాథవత్ |౨-౮౮-~౧౭|
సార్వభౌమ కులే జాతః సర్వ లోక సుఖ ఆవహః |
సర్వ లోక ప్రియః త్యక్త్వా రాజ్యం ప్రియం అనుత్తమం |౨-౮౮-~౧౮|
కథం ఇందీవర శ్యామో రక్త అక్షః ప్రియ దర్శనః |
సుఖ భాగీ చ దుహ్ఖ అర్హః శయితో భువి రాఘవః |౨-౮౮-~౧౯|
ధన్యః ఖలు మహాభాగో లక్ష్మణః శుభలక్షమణః |
భ్రాతరం విషమే కాలే యో రామమనువర్తతే |౨-౮౮-~౨౦|
సిద్ధ అర్థా ఖలు వైదేహీ పతిం యా అనుగతా వనం |
వయం సంశయితాః సర్వే హీనాః తేన మహాత్మనా |౨-౮౮-~౨౧|
అకర్ణ ధారా పృథివీ శూన్యా ఇవ ప్రతిభాతి మా |
గతే దశరథే స్వర్గే రామే చ అరణ్యం ఆశ్రితే |౨-౮౮-~౨౨|
న చ ప్రార్థయతే కశ్చిన్ మనసా అపి వసుంధరాం |
వనే అపి వసతః తస్య బాహు వీర్య అభిరక్షితాం |౨-౮౮-~౨౩|
శూన్య సంవరణా రక్షాం అయంత్రిత హయ ద్విపాం |
అపావృత పుర ద్వారాం రాజ ధానీం అరక్షితాం |౨-౮౮-~౨౪|
అప్రహృష్ట బలాం న్యూనాం విషమస్థాం అనావృతాం |
శత్రవో న అభిమన్యంతే భక్ష్యాన్ విష కృతాన్ ఇవ |౨-౮౮-~౨౫|
అద్య ప్రభృతి భూమౌ తు శయిష్యే అహం తృణేషు వా |
ఫల మూల అశనో నిత్యం జటా చీరాణి ధారయన్ |౨-౮౮-~౨౬|
తస్య అర్థం ఉత్తరం కాలం నివత్స్యామి సుఖం వనే |
తం ప్రతిశ్రవం ఆముచ్య న అస్య మిథ్యా భవిష్యతి |౨-౮౮-~౨౭|
వసంతం భ్రాతుర్ అర్థాయ శత్రుఘ్నో మా అనువత్స్యతి |
లక్ష్మణేన సహ తు ఆర్యో అయోధ్యాం పాలయిష్యతి |౨-౮౮-~౨౮|
అభిషేక్ష్యంతి కాకుత్స్థం అయోధ్యాయాం ద్విజాతయః |
అపి మే దేవతాః కుర్యుర్ ఇమం సత్యం మనో రథం |
ప్రసాద్యమానః శిరసా మయా స్వయం |
బహు ప్రకారం యది న ప్రపత్స్యతే |౨-౮౮-~౨౯|
తతోన్రువత్సయామి చిరాయ రాఘవం |
వనేచరం నహ్రుతి మామ్రుపేక్షిత్రుం |౨-౮౮-౩౦|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే అష్టాశీతితమః సర్గః |౨-౮౮|

రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ఎకోననవతితమః సర్గః ||2-89
వ్యుష్య రాత్రిం తు తత్ర ఎవ గంగా కూలె స రాఘవహ్ |
భరతహ్ కాల్యం ఉత్థాయ షత్రుఘ్నం ఇదం అబ్రవీత్ || 2-89-1
షత్రుఘ ఉత్తిష్ఠ కిం షెషె నిషాద అధిపతిం గుహం |
షీఘ్రం ఆనయ భద్రం తె తారయిష్యతి వాహినీం || 2-89-2
జాగర్మి న అహం స్వపిమి తథైవ ఆర్యం విచింతయన్ |
ఇత్య్ ఎవం అబ్రవీద్ భ్రాత్రా షత్రుఘ్నొ అపి ప్రచొదితహ్ || 2-89-3
ఇతి సంవదతొర్ ఎవం అన్యొన్యం నర సిమ్హయొహ్ |
ఆగమ్య ప్రాంజలిహ్ కాలె గుహొ భరతం అబ్రవీత్ || 2-89-4
కచ్చిత్ సుఖం నదీ తీరె అవాత్సీహ్ కాకుత్స్థ షర్వరీం |
కచ్చిచ్ చ సహ సైన్యస్య తవ సర్వం అనామయం || 2-89-5
గుహస్య తత్ తు వచనం ష్రుత్వా స్నెహాద్ ఉదీరితం |
రామస్య అనువషొ వాక్యం భరతొ అపి ఇదం అబ్రవీత్ || 2-89-6
సుఖా నహ్ షర్వరీ రాజన్ పూజితాహ్ చ అపి తె వయం |
గంగాం తు నౌభిర్ బహ్వీభిర్ దాషాహ్ సంతారయంతు నహ్ || 2-89-7
తతొ గుహహ్ సంత్వరితహ్ ష్రుత్వా భరత షాసనం |
ప్రతిప్రవిష్య నగరం తం జ్ఞాతి జనం అబ్రవీత్ || 2-89-8
ఉత్తిష్ఠత ప్రబుధ్యధ్వం భద్రం అస్తు హి వహ్ సదా |
నావహ్ సమనుకర్షధ్వం తారయిష్యామ వాహినీం || 2-89-9
తె తథా ఉక్తాహ్ సముత్థాయ త్వరితాహ్ రాజ షాసనాత్ |
పంచ నావాం షతాన్య్ ఎవ సమానిన్యుహ్ సమంతతహ్ || 2-89-10
అన్యాహ్ స్వస్తిక విజ్ఞెయా మహా ఘణ్డా ధరా వరాహ్ |
షొభమానాహ్ పతాకిన్యొ యుక్త వాతాహ్ సుసమ్హతాహ్ || 2-89-11
తతహ్ స్వస్తిక విజ్ఞెయాం పాణ్డు కంబల సంవృ్ఇతాం |
సనంది ఘొషాం కల్యాణీం గుహొ నావం ఉపాహరత్ || 2-89-12
తాం ఆరురొహ భరతహ్ షత్రుఘ్నహ్ చ మహా బలహ్ |
కౌసల్యా చ సుమిత్రా చ యాహ్ చ అన్యా రాజ యొషితహ్ || 2-89-13
పురొహితహ్ చ తత్ పూర్వం గురవె బ్రాహ్మణాహ్ చ యె |
అనంతరం రాజ దారాహ్ తథైవ షకట ఆపణాహ్ || 2-89-14
ఆవాసం ఆదీపయతాం తీర్థం చ అప్య్ అవగాహతాం |
భాణ్డాని చ ఆదదానానాం ఘొషహ్ త్రిదివం అస్పృ్ఇషత్ || 2-89-15
పతాకిన్యహ్ తు తా నావహ్ స్వయం దాషైర్ అధిష్ఠితాహ్ |
వహంత్యొ జనం ఆరూఢం తదా సంపెతుర్ ఆషుగాహ్ || 2-89-16
నారీణాం అభిపూర్ణాహ్ తు కాష్చిత్ కాష్చిత్ తు వాజినాం |
కష్చిత్ తత్ర వహంతి స్మ యాన యుగ్యం మహా ధనం || 2-89-17
తాహ్ స్మ గత్వా పరం తీరం అవరొప్య చ తం జనం |
నివృ్ఇత్తాహ్ కాణ్డ చిత్రాణి క్రియంతె దాష బంధుభిహ్ || 2-89-18
సవైజయంతాహ్ తు గజా గజ ఆరొహైహ్ ప్రచొదితాహ్ |
తరంతహ్ స్మ ప్రకాషంతె సధ్వజా ఇవ పర్వతాహ్ || 2-89-19
నావహ్ చ ఆరురుహుహ్ తు అన్యె ప్లవైహ్ తెరుహ్ తథా అపరె |
అన్యె కుంభ ఘటైహ్ తెరుర్ అన్యె తెరుహ్ చ బాహుభిహ్ || 2-89-20
సా పుణ్యా ధ్వజినీ గంగాం దాషైహ్ సంతారితా స్వయం |
మైత్రె ముహూర్తె ప్రయయౌ ప్రయాగ వనం ఉత్తమం || 2-89-21
ఆష్వాసయిత్వా చ చమూం మహాత్మా |
నివెషయిత్వా చ యథా ఉపజొషం |
ద్రష్టుం భరద్వాజం ఋ్ఇషి ప్రవర్యం |
ఋ్ఇత్విగ్ వృ్ఇతహ్ సన్ భరతహ్ ప్రతస్థె || 2-89-22
స బ్రాహ్మణస్యాష్రమమభ్యుపెత్య |
మహాత్మనొ దెవపురొహితస్య |
దదర్ష రమ్యొటజవృ్ఇక్శశణ్డం |
మహద్వనం విప్రవరస్య రమ్యం || 2-89-23
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ఎకోననవతితమః సర్గః ||2-89

Om Tat Sat

(Continued ....)

(My humble salutations to the lotus feet of  Swamy jis, Philosophic Scholars and greatful to Wikisource  for the collection)