|
|
|
|
వర్ష రాత్రే స్థితో రామః కామ శోక అభిపీడితః |౪-౩౦-౧|
పాణ్డురం గగనం దృష్ట్వా విమలం చంద్ర మణ్డలం |
శారదీం రజనీం చైవ దృష్ట్వా జ్యోత్స్న అనులేపనాం |౪-౩౦-౨|
కామ వృత్తం చ సుగ్రీవం నష్టాం చ జనక ఆత్మజాం |
దృష్ట్వా కాలం అతీతం చ ముమోహ పరమ ఆతురః |౪-౩౦-౩|
స తు సంజ్ఞాం ఉపాగమ్య ముహూర్తాత్ మతిమాన్ నృపః |
మనః స్థాం అపి వైదేహీం చింతయామాస రాఘవః |౪-౩౦-౪|
దృష్ట్వా చ విమలం వ్యోమ గత విద్యుత్ బలాహకం |
సారస ఆరవ సంఘుష్టం విలలాప ఆర్తయా గిరా |౪-౩౦-౫|
ఆసీనః పర్వతస్య అగ్రే హేమ ధాతు విభూషితే |
శారదం గగనం దృష్ట్వా జగామ మనసా ప్రియాం |౪-౩౦-౬|
సారస ఆరవ సంనాదైః సారస ఆరవ నాదినీ |
యా ఆశ్రమే రమతే బాలా సా అద్య మే రమతే కథం |౪-౩౦-౭|
పుష్పితాం చ ఆసనాన్ దృష్ట్వా కాంచనాన్ ఇవ నిర్మలాన్ |
కథం సా రమతే బాలా పశ్యంతీ మాం అపశ్యతీ |౪-౩౦-౮|
యా పురా కలహంసానాం స్వరేణ కల భాషిణీ |
బుధ్యతే చారు సర్వాంగీ సా అద్య మే రమతే కథం |౪-౩౦-౯|
నిఃస్వనం చక్రవాకానాం నిశమ్య సహచారిణాం |
పుణ్డరీకవిశాలాక్షీ కథం ఏషా భవిష్యతి |౪-౩౦-౧౦|
సరాంసి సరితో వాపీః కాననాని వనాని చ |
తాం వినా మృగశావాక్షీం చరన్ న అద్య సుఖం లభే |౪-౩౦-౧౧|
అపి తాం మత్ వియోగాత్ చ సౌకుమార్యాత్ చ భామినీం |
సుదూరం పీడయేత్ కామః శరత్ గుణ నిరంతరః |౪-౩౦-౧౨|
ఏవం ఆది నరశ్రేష్ఠో విలలాప నృపాత్మజః |
విహంగ ఇవ సారంగః సలిలం త్రిదశేశ్వరాత్ |౪-౩౦-౧౩|
తతః చంచూర్య రమ్యేషు ఫలార్థీ గిరి సానుషు |
దదర్శ పర్యుపావృత్తో లక్ష్మీవాన్ లక్ష్మణో అగ్రజం |౪-౩౦-౧౪|
స చింతయా దుస్సహయా పరీతం
విసంజ్ఞం ఏకం విజనే మనస్వీ |
భ్రాతుర్ విషాదాత్ త్వరితో అతి దీనః
సమీక్ష్య సౌమిత్రిః ఉవాచ రామం |౪-౩౦-౧౫|
కిం ఆర్య కామస్య వశం గతేన
కిం ఆత్మ పౌరుష్య పరాభవేన |
అయం హ్రియా సంహ్రియతే సమాధిః
కిం అత్ర యోగేన నివర్తితేన |౪-౩౦-౧౬|
క్రియాభియోగం మనసః ప్రసాదం
సమాధి యోగ అనుగతం చ కాలం |
న జానకీ మానవ వంశ నాథ
త్వయా సనాథా సులభా పరేణ |
న చ అగ్ని చూడాం జ్వలితాం ఉపేత్య
న దహ్యతే వీర వరార్హ కశ్చిత్ |౪-౩౦-౧౭|
సలక్షణం లక్ష్మణం అప్రధృష్యం
స్వభావజం వాక్యం ఉవాచ రామః |
హితం చ పథ్యం చ నయ ప్రసక్తం
ససామ ధర్మార్థ సమాహితం చ |౪-౩౦-౧౮|
నిస్సంశయం కార్యం అవేక్షితవ్యం
క్రియా విశేషో అపి అనువర్తితవ్యః |
న తు ప్రవృద్ధస్య దురాసదస్య
కుమార వీర్యస్య ఫలం చ చింత్యం |౪-౩౦-౧౯|
అథ పద్మ పలాశ అక్షీం మైథిలీం అనుచింతయన్ |
ఉవాచ లక్ష్మణం రామో ముఖేన పరిశుష్యతా |౪-౩౦-౨౦|
తర్పయిత్వా సహస్రాక్షః సలిలేన వసుంధరాం |
నిర్వర్తయిత్వా సస్యాని కృత కర్మా వ్యవస్థితః |౪-౩౦-౨౧|
దీర్ఘ గంభీర నిర్ఘోషాః శైల ద్రుమ పురోగమాః |
విసృజ్య సలిలం మేఘాః పరిశ్రాంతా నృప ఆత్మజ |౪-౩౦-౨౨|
నీల ఉత్పల దల శ్యామః శ్యామీ కృత్వా దిశో దశ |
విమదా ఇవ మాతంగాః శాంత వేగాః పయో ధరాః |౪-౩౦-౨౩|
జల గర్భా మహా వేగాః కుటజ అర్జున గంధినః |
చరిత్వా విరతాః సౌమ్య వృష్టి వాతాః సముద్యతాః |౪-౩౦-౨౪|
ఘనానాం వారణానాం చ మయూరాణాం చ లక్ష్మణ |
నాదః ప్రస్రవణానాం చ ప్రశాంతః సహసా అనఘ |౪-౩౦-౨౫|
అభివృష్టా మహా మేఘైః నిర్మలాః చిత్ర సానవః |
అనులిప్తా ఇవ ఆభాంతి గిరయః చంద్ర రశ్మిభిః |౪-౩౦-౨౬|
శాఖాసు సప్త చ్ఛద పాదపానాం
ప్రభాసు తార అర్క నిశా కరాణాం |
లీలాసు చైవ ఉత్తమ వారణానాం
శ్రియం విభజ్య అద్య శరత్ ప్రవృత్తా |౪-౩౦-౨౭|
సంప్రతి అనేక ఆశ్రయ చిత్ర శోభా
లక్ష్మీః శరత్ కాల గుణ ఉపపన్నా |
సూర్య అగ్ర హస్త ప్రతిబోధితేషు
పద్మాకరేషు అభ్యధికం విభాతి |౪-౩౦-౨౮|
సప్త చ్ఛదానాం కుసుమోప గంధీ
షట్ పాద వృందైః అనుగీయమానః |
మత్త ద్విపానాం పవన అనుసారీ
దర్పం వినేష్యన్ అధికం విభాతి |౪-౩౦-౨౯|
అభ్యాగతైః చారు విశాల పక్షైః
సరః ప్రియైః పద్మ రజో అవకీర్ణైః |
మహా నదీనాం పులిన ఉపయాతైః
క్రీడంతి హంసాః సహ చక్రవాకైః |౪-౩౦-౩౦|
మద ప్రగల్భేషు చ వారిణేషు
గవాం సమూహేషు చ దర్పితేషు |
ప్రసన్న తోయాసు చ నిమ్న గాసు
విభాతి లక్ష్మీః బహుధా విభక్తా |౪-౩౦-౩౧|
నభః సమీక్ష్యా అంబు ధరైః విముక్తం
విముక్త బర్హ ఆభరణా వనేషు |
ప్రియాసు అరక్తా వినివృత్త శోభా
గత ఉత్సవా ధ్యాన పరా మయూరాః |౪-౩౦-౩౨|
మనోజ్ఞ గంధైః ప్రియకైః అనల్పైః
పుష్ప అతి భార అవనత అగ్ర శాఖైః |
సువర్ణ గౌరైః నయన అభిరామైః
ఉద్యోతితాన్ ఇవ వన అంతరాణి |౪-౩౦-౩౩|
ప్రియ అన్వితానాం నలినీ ప్రియాణాం
వన ప్రియాణాం కుసుమ ఉద్ధతానాం |
మద ఉత్కటానాం మద లాలసానాం
గజ ఉత్తమానం గతయో అద్య మందాః |౪-౩౦-౩౪|
వ్యక్తం నభః శస్త్ర విధౌత వర్ణం
కృశ ప్రవాహాని నదీ జలాని |
కహ్లార శితాః పవనాః ప్రవాంతి
తమో విముక్తాః చ దిశః ప్రకాశాః |౪-౩౦-౩౫|
సూర్య ఆతప క్రామణ నష్ట పంకా
భూమిః చిర ఉద్ఘాటిత సాంద్ర రేణుః |
అన్యోన్య వైరేణ సమాయుతానాం
ఉద్యోగ కాలో అద్య నర అధిపానాం |౪-౩౦-౩౬|
శరత్ గుణ ఆప్యాయిత రూప శోభాః
ప్రహర్షిత పాంశు సముక్షిత అంగాః |
మద ఉత్కటాః సంప్రతి యుద్ధ లుబ్ధా
వృషా గవాం మధ్య గతా నదంతి |౪-౩౦-౩౭|
స మన్మధ తీవ్రతర అనురాగా
కులాన్వితా మంద గతిః కరేణుః |
మదాన్వితం సంపరివార్య యాంతం
వనేషు భర్తారం అనుప్రయాతి |౪-౩౦-౩౮|
త్యక్త్వా వరాణి ఆత్మ విభూషణాని
బర్హాణి తీర ఉపగతా నదీనాం |
నిర్భర్త్స్యమానా ఇవ సార ఓఘైః
ప్రయాంతి దీనా విమనా మయూరాః |౪-౩౦-౩౯|
విత్రాస్య కారణ్డవ చక్రవాకాన్ |
మహా రవైః భిన్న కటా గజేంద్రాః |
సరస్సు బద్ధ అంబుజ భూషణేషు
విక్షోభ్య విక్షోభ్య జలం పిబంతి |౪-౩౦-౪౦|
వ్యపేత పంకజాసు స వాలుకాసు
ప్రసన్న తోయాసు స గో కులాసు |
స సారసా రావ వినాదితాసు
నదిషు హంసా నిపతంతి హృష్టాః |౪-౩౦-౪౧|
నదీ ఘన ప్రస్రవణ ఉదకానాం
అతి ప్రవృద్ధ అనిల బర్హిణానాం |
ప్లవంగమానాం చ గత ఉత్సవానాం
ధ్రువం రవాః సంప్రతి సంప్రణష్టాః |౪-౩౦-౪౨|
అనేక వర్ణాః సువినష్ట కాయాః
నవ ఉదితేషు అంబుధరేషు నష్టాః |
క్షుధ అర్దితా ఘోర విషా బిలేభ్యః
చిర ఉషితా విప్రసరంతి సర్పాః |౪-౩౦-౪౩|
చంచత్ చంద్ర కర స్పర్శ హర్ష ఉన్మీలిత తారకా |
అహో రాగవతీ సంధ్యా జహాతి స్వయం అంబరం |౪-౩౦-౪౪|
రాత్రిః శశాంక ఉదిత సౌమ్య వక్త్రా
తారా గణ ఉన్మీలిత చారు నేత్రా |
జ్యోత్స్నా అంశుక ప్రావరణా విభాతి
నారీ ఇవ శుక్ల అంశుక సంవృత అంగీ |౪-౩౦-౪౫|
విపక్వ శాలి ప్రసవాని భుక్త్వా
ప్రహర్షితా సారస చారు పంక్తి |
నభః సమాక్రామతి శీఘ్ర వేగా
వాత అవధూతా గ్రథిత ఇవ మాలా |౪-౩౦-౪౬|
సుప్త ఏక హంసం కుముదైః ఉపేతం
మహా హ్రదస్థం సలిలం విభాతి |
ఘనైః విముక్తం నిశి పూర్ణ చంద్రం
తారా గణ కీర్ణం ఇవ అంతరిక్షం |౪-౩౦-౪౭|
ప్రకీర్ణ హంసా అకుల మేఖలానాం
ప్రబుద్ధ పద్మ ఉత్పల మాలినీనాం |
వాపీః ఉత్తమానాం అధిక అద్య లక్ష్మీః
వర అంగనాం ఇవ భూషితానాం |౪-౩౦-౪౮|
వేణు స్వర వ్యంజిత తూర్య మిశ్రః
ప్రత్యూష కాలే అనిల సంప్రవృత్తః |
సంమూర్చ్ఛితో గహ్వర గో వృషాణాం
అన్యోన్యం ఆపూరయతి ఇవ శబ్దః |౪-౩౦-౪౯|
నవైః నదీనాం కుసుమ ప్రహాసైః
వ్యా ధూయమానైః మృదు మారుతేన |
ధౌత అమల క్షౌమ పట ప్రకాశైః
కూలాని కాశైః ఉపశోభితాని |౪-౩౦-౫౦|
వన ప్రచణ్డా మధు పాన శౌణ్డాః
ప్రియ అన్వితాః షట్ చరణాః ప్రహృష్టాః |
వనేసు మత్తాః పవన అను యాత్రాం
కుర్వంతి పద్మ ఆసన రేణు గౌరాః |౪-౩౦-౫౧|
జలం ప్రసన్నం కుసుమ ప్రహాసం
క్రౌంచ స్వనం శాలి వనం విపక్వం |
మృదుః చ వాయుః విమలః చ చంద్రః
శంసంతి వర్ష వ్యపనీత కాలం |౪-౩౦-౫౨|
మీన ఉప సందర్శిత మేఖలానాం
నదీ వధూనాం గతయో అద్య మందాః |
కాంత ఉపభుక్త అలస గామినీనాం
ప్రభాత కాలేషు ఇవ కామినీనాం |౪-౩౦-౫౩|
స చక్రవాకాని స శైవలాని
కాశైః దుకూలైః ఇవ సంవృతాని |
స పత్ర రేఖాణి స రోచనాని
వధూ ముఖాని ఇవ నదీ ముఖాని |౪-౩౦-౫౪|
ప్రఫుల్ల బాణ ఆసన చిత్రితేషు
ప్రహృష్ట షట్పదాని కూజితేషు |
గృహీత చాపః ఉద్యత దణ్డ చణ్డః
ప్రచణ్డ చారో అద్య వనేషు కామః |౪-౩౦-౫౫|
లోకం సువృష్ట్యా పరితోషయిత్వ
నదీః తటాకాని చ పూరయిత్వా |
నిష్పన్న సస్యాం వసుధాం చ కృత్వా
త్యక్త్వా నభః తోయ ధరాః ప్రణష్టాః |౪-౩౦-౫౬|
దర్శయంతి శరన్ నద్యః పులినాని శనైః శనైః |
నవ సంగమ సవ్రీడా జఘనాని ఇవ యోషితః |౪-౩౦-౫౭|
ప్రసన్న సలిలాః సౌమ్య కురరాభిః వినాదితాః |
చక్రవాక గణ ఆకీర్ణా విభాంతి సలిల ఆశయాః |౪-౩౦-౫౮|
అన్యోన్య బద్ధ వైరాణాం జిగీషూణాం నృపాత్మజ |
ఉద్యోగ సమయః సౌమ్య పార్థివానాం ఉపస్థితః |౪-౩౦-౫౯|
ఇయం సా ప్రథమా యాత్రా పార్థివానాం నృపాత్మజ |
న చ పశ్యామి సుగ్రీవం ఉద్యోగం వా తథా విధం |౪-౩౦-౬౦|
అసనాః సప్త పర్ణాః చ కోవిదారాః చ పుష్పితాః |
దృశ్యంతే బంధుజీవాః చ శ్యామాః చ గిరి సానుషు |౪-౩౦-౬౧|
హంస సారస చక్రాహ్వైః కురరైః చ సమంతతః |
పులినాని అవకీర్ణాని నదీనాం పశ్య లక్ష్మణ |౪-౩౦-౬౨|
చత్వారో వార్షికా మాసా గతా వర్ష శత ఉపమాః |
మమ శోక అభితప్తస్య తథా సీతాం అపశ్యతః |౪-౩౦-౬౩|
చక్రవాకీ ఇవ భర్తారం పృష్టతో అనుగతా వనం |
విషమం దణ్డకారణ్యం ఉద్యాన వనం ఇవ చ అంగనా |౪-౩౦-౬౪|
ప్రియా విహీనే దుఃఖ ఆర్తే హృత రాజ్యే వివాసితే |
కృపాం న కురుతే రాజా సుగ్రీవో మయి లక్ష్మణ |౪-౩౦-౬౫|
అనాథో హృత రాజ్యో అయం రావణేన చ ధర్షితః |
దీనో దూర గృహః కామీ మాం చైవ శరణం గతః |౪-౩౦-౬౬|
ఇతి ఏతైః కారణైః సౌమ్య సుగ్రీవస్య దురాత్మనః |
అహం వానర రాజస్య పరిభూతః పరంతప |౪-౩౦-౬౭|
స కాలం పరిసంఖ్యాయ సీతాయాః పరిమార్గణే |
కృతార్థః సమయం కృత్వా దుర్మతిః న అవబుధ్యతే |౪-౩౦-౬౮|
స కిష్కింధాం ప్రవిశ్య త్వం బ్రూహి వానర పుంగవం |
మూర్ఖం గ్రామ్య సుఖే సక్తం సుగ్రీవం వచనాత్ మమ |౪-౩౦-౬౯|
అర్థినాం ఉపపన్నానాం పూర్వం చ అపి ఉపకారిణాం |
ఆశాం సంశ్రుత్య యో హంతి స లోకే పురుషాధమః |౪-౩౦-౭౦|
శుభం వా యది వా పాపం యో హి వాక్యం ఉదీరితం |
సత్యేన పరిగృహ్ణాతి స వీరః పురుషోత్తమః |౪-౩౦-౭౧|
కృతార్థా హి అకృతార్థానాం మిత్రాణాం న భవంతి యే |
తాన్ మృతాన్ అపి క్రవ్యాదాః కృతఘ్నాన్ న ఉపభుంజతే |౪-౩౦-౭౨|
నూనం కాంచన పృష్ఠస్య వికృష్టస్య మయా రణే |
ద్రష్టుం ఇచ్ఛసి చాపస్య రూపం విద్యుత్ గణ ఉపమం |౪-౩౦-౭౩|
ఘోరం జ్యా తల నిర్ఘోషం క్రుద్ధస్య మమ సంయుగే |
నిర్ఘోషం ఇవ వజ్రస్య పునః సంశ్రోతుం ఇచ్ఛసి |౪-౩౦-౭౪|
కామం ఏవం గతే అపి అస్య పరిజ్ఞాతే పరాక్రమే |
త్వత్ సహాయస్య మే వీర న చింతా స్యాత్ నృపాత్మజ |౪-౩౦-౭౫|
యద్ అర్థం అయం ఆరంభః కృతః పర పురం జయ |
సమయం న అభిజానాతి కృతార్థః ప్లవగేశ్వరః |౪-౩౦-౭౬|
వర్షా సమయ కాలం తు ప్రతిజ్ఞాయ హరీశ్వరః |
వ్యతీతాన్ చతురో మాసాన్ విహరన్ న అవబుధ్యతే |౪-౩౦-౭౭|
స అమాత్య పరిషత్ క్రీడన్ పానం ఏవ ఉపసేవతే |
శోక దీనేషు న అస్మాసు సుగ్రీవః కురుతే దయాం |౪-౩౦-౭౮|
ఉచ్యతాం గచ్ఛ సుగ్రీవః త్వయా వీరః మహాబల |
మమ రోషస్య యత్ రూపం బ్రూయాః చ ఏనం ఇదం వచః |౪-౩౦-౭౯|
న స సంకుచితః పంథా యేన వాలీ హతో గతః |
సమయే తిష్ఠ సుగ్రీవ మా వాలి పథం అన్వగాః |౪-౩౦-౮౦|
ఏక ఏవ రణే వాలీ శరేణ నిహతో మయా |
త్వాం తు సత్యాత్ అతిక్రాంతం హనిష్యామి స బాంధవం |౪-౩౦-౮౧|
తత్ ఏవం విహితే కార్యే యత్ హితం పురుషర్షభ |
తత్ తత్ బ్రూహి నరశ్రేష్ఠ త్వర కాల వ్యతిక్రమః |౪-౩౦-౮౨|
కురుష్వ సత్యం మమ వానరేశ్వర
ప్రతిశ్రుతం ధర్మం అవేక్ష్య శాశ్వతం |
మా వాలినం ప్రేత గతో యమ క్షయం
త్వం అద్య పశ్యేః మమ చోదితః శరైః |౪-౩౦-౮౩|
స పూర్వజం తీవ్ర వివృద్ధ కోపం
లాలప్యమానం ప్రసమీక్ష్య దీనం |
చకార తీవ్రాం మతిం ఉగ్ర తేజా
హరీశ్వరే మానవ వంశ వర్థనః |౪-౩౦-౮౪|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే త్రింశః సర్గః |౪-౩౦|
|
|
|
|
శోక అభిపన్నం సముదీర్ణ కోపం |
నరేంద్ర సూనుర్ నరదేవ పుత్రం
రామానుజః పూర్వజం ఇతి ఉవాచ |౪-౩౧-౧|
న వానరః స్థాస్యతి సాధు వృత్తే
న మన్యతే కర్మ ఫల అనుషంగాన్ |
న భోక్ష్యతే వానర రాజ్య లక్ష్మీం
తథా హి న అభిక్రమతే అస్య బుద్ధిః |౪-౩౧-౨|
మతి క్షయాత్ గ్రామ్య సుఖేషు సక్తః
తవ ప్రసాద అప్రతికార బుద్ధిః |
హతో అగ్రజం పశ్యతు వాలినం
న రాజ్యం ఏవం విగుణస్య దేయం |౪-౩౧-౩|
న ధారయే కోపం ఉదీర్ణ వేగం
నిహన్మి సుగ్రీవం అసత్యం అద్య |
హరి ప్రవీరైః సహ వాలి పుత్రో
నరేంద్ర పుత్ర్యా విచయం కరోతు |౪-౩౧-౪|
తం ఆత్త బాణ ఆసనం ఉత్పతంతం
నివేదిత అర్థం రణ చణ్డ కోపం |
ఉవచ రామః పర వీర హంతా
స్వ వేక్షితం స అనునయం చ వాక్యం |౪-౩౧-౫|
న హి వై త్వత్ విధో లోకే పాపం ఏవం సమాచరేత్ |
కోపం ఆర్యేణ యో హంతి స వీరః పురుషోత్తమః |౪-౩౧-౬|
న ఇదం అత్ర త్వయా గ్రాహ్యం సాధు వృత్తేన లక్ష్మణ |
తాం ప్రీతిం అనువర్తస్వ పూర్వ వృత్తం చ సంగతం |౪-౩౧-౭|
సామ ఉపహితయా వాచా రూక్షాణి పరివర్జయన్ |
వక్తుం అర్హసి సుగ్రీవం వ్యతీతం కాల పర్యయే |౪-౩౧-౮|
సో అగ్రజేన అనుశిష్ట అర్థో యథావత్ పురుషర్షభః |
ప్రవివేశ పురీం వీరో లక్ష్మణః పర వీర హా |౪-౩౧-౯|
తతః శుభ మతిః ప్రాజ్ఞో భ్రాతుః ప్రియహితేరతః |
లక్ష్మణః ప్రతిసంరబ్ధో జగామ భవనం కపేః |౪-౩౧-౧౦|
శక్ర బాణాసన ప్రఖ్యం ధనుః కాలాంతక ఉపమః |
ప్రగృహ్య గిరి శృంగాభం మందరః సానుమాన్ ఇవ |౪-౩౧-౧౧|
యథా ఉక్త కారీ వచనం ఉత్తరం చైవ స ఉత్తరం |
బృహస్పతి సమో బుద్ధ్యా మత్త్వా రామానుజః తదా |౪-౩౧-౧౨|
కామ క్రోధ సముత్థేన భ్రాతుః కోపాగ్నినా వృతః |
ప్రభంజన ఇవ అప్రీతః ప్రయయౌ లక్ష్మణః తదా |౪-౩౧-౧౩|
సాల తాల అశ్వ కర్ణాం చ తరసా పాతయన్ బలాత్ |
పర్యస్యన్ గిరి కూటాని ద్రుమాన్ అన్యాం చ వేగితః |౪-౩౧-౧౪|
శిలాః చ శకలీ కుర్వన్ పద్భ్యాం గజ ఇవ ఆశు గః |
దూరం ఏక పదం త్యక్త్వా యయౌ కార్యవశాత్ ద్రుతం |౪-౩౧-౧౫|
తాం అపశ్యత్ బల ఆకీర్ణాం హరిరాజ మహాపురీం |
దుర్గాం ఇక్ష్వాకు శార్దూలః కిష్కింధాం గిరి సంకటే |౪-౩౧-౧౬|
రోషాత్ ప్రస్ఫురమాణ ఓష్ఠః సుగ్రీవం ప్రతి లక్ష్మణః |
దదర్శ వానరాన్ భీమాన్ కిష్కింధాయా బహిః చరాన్ |౪-౩౧-౧౭|
తం దృష్ట్వా వానరాః సర్వే లక్ష్మణం పురుషర్షభం
శైల శృంగాణి శతశః ప్రవృద్ధాం చ మహీరుహాన్ |
జగృహుః కుంజర ప్రఖ్యా వానరాః పర్వత అంతరే |౪-౩౧-౧౮|
తాన్ గృహీత ప్రహరణాన్ సర్వాన్ దృష్ట్వా తు లక్ష్మణః |
బభూవ ద్విగుణం క్రుద్ధో బహు ఇంధన ఇవ అనలః |౪-౩౧-౧౯|
తం తే భయపరీత అంగాః ఖ్సుబ్ధం దృష్ట్వా ప్లవంగమాః |
కాల మృత్యు యుగాంతాభం శతశో విద్రుతా దిశః |౪-౩౧-౨౦|
తతః సుగ్రీవ భవనం ప్రవిశ్య హరిపుంగవాః |
క్రోధం ఆగమనం చైవ లక్ష్మణస్య న్యవేదయన్ |౪-౩౧-౨౧|
తారయా సహితః కామీ సక్తః కపివృషః తదా |
న తేషాం కపి వీరాణాం శుశ్రావ వచనం తదా |౪-౩౧-౨౨|
తతః సచివ సందిష్టా హరయో రోమహర్షణాః |
గిరి కుంజర మేఘ ఆభా నగర్యా నిర్యయుః తదా |౪-౩౧-౨౩|
నఖ దంష్ట్ర ఆయుధా సర్వే వీరాః వికృత దర్శనాః |
సర్వే శార్దూల దర్పాః చ సర్వే చ వికృత ఆననాః |౪-౩౧-౨౪|
దశ నాగ బలాః కేచిత్ కేచిత్ దశ గుణోత్తరాః |
కేచిత్ నాగ సహస్రస్య బభూవుః తుల్య వర్చసః |౪-౩౧-౨౫|
తతః తైః కపిభిర్ వ్యాప్తాం ద్రుమ హస్తైర్ మహాబలైః |
అపశ్యత్ లక్ష్మణః క్రుద్ధః కిష్కింధాం తాం దురాసదం |౪-౩౧-౨౬|
తతః తే హరయః సర్వే ప్రాకార పరిఖ అంతరాత్ |
నిష్క్రమ్య ఉదగ్ర సత్త్వాః తు తస్థుర్ ఆవిష్కృతం తదా |౪-౩౧-౨౭|
సుగ్రీవస్య ప్రమాదం చ పూర్వజస్య అర్థం ఆత్మవాన్ |
దృష్ట్వా కోప వశం వీరః పునర్ ఏవ జగామ సః |౪-౩౧-౨౮|
స దీర్ఘ ఉష్ణ మహా ఉచ్ఛ్వాసః కోప సంరక్త లోచనః |
బభూవ నర శార్దూల స ధూమ ఇవ పావకః |౪-౩౧-౨౯|
బాణ శల్య స్ఫురత్ జిహ్వః సాయక ఆసన భోగవాన్ |
స్వ తేజో విష సంఘాతః పంచ ఆస్య ఇవ పన్నగః |౪-౩౧-౩౦|
తం దీప్తం ఇవ కాలాగ్నిం నాగేంద్రం ఇవ కోపితం |
సమాసాద్య అంగదః త్రాసాత్ విషాదం అగమత్ పరం |౪-౩౧-౩౧|
సో అంగదం రోష తామ్రాక్షః సందిదేశ మహాయశాః |
సుగ్రీవః కథ్యతాం వత్స మమ ఆగమనం ఇతి ఉత |౪-౩౧-౩౨|
ఏష రామానుజః ప్రాప్తః త్వత్ సకాశం అరిందమః |
భ్రాతుర్ వ్యసన సంతప్తో ద్వారి తిష్ఠతి లక్ష్మణః |౪-౩౧-౩౩|
తస్య వాక్యం యది రుచిః క్రియతాం సాధు వానరః |
ఇతి ఉక్త్వా శీఘ్రం ఆగచ్ఛ వత్స వాక్యం అరిందమ |౪-౩౧-౩౪|
లక్ష్మణస్య వచః శ్రుత్వా శోకావిష్టో అంగదో అబ్రవీత్ |
పితుః సమీపం ఆగమ్య సౌమిత్రిః అయం ఆగతః |౪-౩౧-౩౫|
అథ అంగదః తస్య సుతీవ్ర వాచా
సంభ్రాంత భావః పరిదీన వక్త్రః |
నిర్గత్య పూర్వం నృపతేః తరస్వీ
తతో రుమాయాః చరణౌ వవందే |౪-౩౧-౩౬|
సంగృహ్య పాదౌ పితుః ఉగ్రతేజా
జగ్రాహ మాతుః పునర్ ఏవ పాదౌ |
పాదౌ రుమాయాః చ నిపీడయిత్వా
నివేదయామాస తతః తత్ అర్థం |౪-౩౧-౩౭|
స నిద్రా మద సంవీతో వానరో న విబుద్ధవాన్ |
బభూవ మద మత్తః చ మదనేన చ మోహితః |౪-౩౧-౩౮|
తతః కిల కిలాం చక్రుః లక్ష్మణం ప్రేక్ష్య వానరాః |
ప్రసాదయంతః తం క్రుద్ధం భయ మోహిత చేతసః |౪-౩౧-౩౯|
తే మహా ఓఘ నిభం దృష్ట్వా వజ్ర అశని సమ స్వనం |
సింహ నాదం సమం చక్రుర్ లక్ష్మణస్య సమీపతః |౪-౩౧-౪౦|
తేన శబ్దేన మహతా ప్రత్యబుధ్యత వానరః |
మద విహ్వల తామ్రాక్షో వ్యాకుల స్రగ్వి భూషణః |౪-౩౧-౪౧|
అథ అంగద వచః శ్రుత్వా తేన ఏవ చ సమాగతౌ |
మంత్రిణో వానరేంద్రస్య సమ్మత ఉదార దర్శినౌ |౪-౩౧-౪౨|
ప్లక్షః చ ఏవ ప్రభావః చ మంత్రిణౌ అర్థ ధర్మయోః |
వక్తుం ఉచ్చావచం ప్రాప్తం లక్ష్మణం తౌ శశంసతుః |౪-౩౧-౪౩|
ప్రసాదయిత్వా సుగ్రీవం వచనైః స అర్థ నిశ్చితైః |
ఆసీనం పర్యుపాసీనౌ యథా శక్రం మరుత్పతిం |౪-౩౧-౪౪|
సత్య సంధౌ మహాభాగౌ భ్రాతరౌ రామ లక్ష్మణౌ |
వయస్య భావం సంప్రాప్తౌ రాజ్య అర్హౌ రాజ్య దాయినౌ |౪-౩౧-౪౫|
తయోః ఏకో ధనుష్పాణిర్ ద్వారి తిష్ఠతి లక్ష్మణః |
యస్య భీతాః ప్రవేపంతే నాదాన్ ముంచంతి వానరాః |౪-౩౧-౪౬|
స ఏష రాఘవ భ్రాతా లక్ష్మణో వాక్య సారథిః |
వ్యవసాయ రథః ప్రాప్తః తస్య రామస్య శాసనాత్ |౪-౩౧-౪౭|
అయం చ తనయో రాజన్ తారాయా దయితో అంగదః |
లక్ష్మణేన సకాశం తే ప్రేషితః త్వరయా అనఘ |౪-౩౧-౪౮|
సః అయం రోష పరీతాక్షో ద్వారి తిష్ఠతి వీర్యవాన్ |
వానరాన్ వానరపతే చక్షుసా నిర్దహన ఇవ |౪-౩౧-౪౯|
తస్య మూర్ధ్నా ప్రణమ్య త్వం స పుత్ర సహ బాంధవః |
గచ్ఛ శీఘ్రం మహారాజ రోషో హి అద్య ఉపశమ్యతాం |౪-౩౧-౫౦|
యథా ఆహ రామో ధర్మాత్మా తత్ కురుష్వ సమాహితః |
రాజన్ తిష్ఠ స్వ సమయే భవ సత్య ప్రతిశ్రవః |౪-౩౧-౫౧|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే ఏకత్రింశః సర్గః |౪-౩౧|
|
|
|
|
లక్ష్మణం కుపితం శ్రుత్వా ముమోచ ఆసనం ఆత్మవాన్ |౪-౩౨-౧|
స చ తాన్ అబ్రవీత్ వాక్యం నిశ్చిత్య గురు లాఘవం |
మంత్రజ్ఞాన్ మంత్ర కుశలో మంత్రేషు పరినిష్ఠితః |౪-౩౨-౨|
న మే దుర్ వ్యాహృతం కించిత్ న అపి మే దుర్ అనుష్ఠితం |
లక్ష్మణో రాఘవ భ్రాతా క్రుద్ధః కిం ఇతి చింతయే |౪-౩౨-౩|
అసుహృద్భిః మమ అమిత్రైః నిత్యం అంతర దర్శిభిః |
మమ దోషాన్ అసంభూతాన్ శ్రావితో రాఘవానుజః |౪-౩౨-౪|
అత్ర తావత్ యథా బుద్ధి సర్వైః ఏవ యథా విధి |
భావస్య నిశ్చయః తావత్ విజ్ఞేయో నిపుణం శనైః |౪-౩౨-౫|
న ఖలు అస్తి మమ త్రాసో లక్ష్మణాన్ న అపి రాఘవాత్ |
మిత్రం తు అస్థాన కుపితం జనయతి ఏవ సంభ్రమం |౪-౩౨-౬|
సర్వథా సుకరం మిత్రం దుష్కరం ప్రతిపాలనం |
అనిత్యత్వాత్ తు చిత్తానాం ప్రీతిః అల్పే అపి భిద్యతే |౪-౩౨-౭|
అతో నిమిత్తం త్రస్తో అహం రామేణ తు మహాత్మనా |
యన్ మమ ఉపకృతం శక్యం ప్రతికర్తుం న తన్ మయా |౪-౩౨-౮|
సుగ్రీవేణ ఏవం ఉక్తే తు హనుమాన్ హరి పుంగవః |
ఉవాచ స్వేన తర్కేణ మధ్యే వానర మంత్రిణాం |౪-౩౨-౯|
సర్వథా న ఏతద్ ఆశ్చర్యం యత్ త్వం హరిగణేశ్వర |
న విస్మరసి సుస్నిగ్ధం ఉపకారం కృతం శుభం |౪-౩౨-౧౦|
రాఘవేణ తు వీరేణ భయం ఉత్సృజ్య దూరతః |
త్వత్ ప్రియ అర్థం హతో వాలీ శక్ర తుల్య పరాక్రమః |౪-౩౨-౧౧|
సర్వథా ప్రణయాత్ క్రుద్ధో రాఘవో న అత్ర సంశయః |
భ్రాతరం సంప్రహితవాన్ లక్ష్మణం లక్ష్మి వర్ధనం |౪-౩౨-౧౨|
త్వం ప్రమత్తో న జానీషే కాలం కలవిదాం వర |
ఫుల్ల సప్త చ్ఛద శ్యామా ప్రవృత్తా తు శరత్ శివా |౪-౩౨-౧౩|
నిర్మల గ్రహ నక్షత్రా ద్యౌః ప్రనష్ట బలాహకా |
ప్రసన్నాః చ దిశః సర్వాః సరితః చ సరాంసి చ |౪-౩౨-౧౪|
ప్రాప్తం ఉద్యోగ కాలం తు న అవైషి హరిపుంగవ |
త్వం ప్రమత్త ఇతి వ్యక్తం లక్ష్మణో అయం ఇహ ఆగతః |౪-౩౨-౧౫|
ఆర్తస్య హృత దారస్య పరుషం పురుష అంతరాత్ |
వచనం మర్షణీయం తే రాఘవస్య మహాత్మనః |౪-౩౨-౧౬|
కృత అపరాధస్య హి తే న అన్యత్ పశ్యామి అహం క్షమం |
అంతరేణ అంజలిం బద్ధ్వా లక్ష్మణస్య ప్రసాదనాత్ |౪-౩౨-౧౭|
నియుక్తైః మంత్రిభిః వాచ్యో అవశ్యం పార్థివో హితం |
ఇత ఏవ భయం త్యక్త్వా బ్రవీమి అవధృతం వచః |౪-౩౨-౧౮|
అభిక్రుద్ధః సమర్థో హి చాపం ఉద్యమ్య రాఘవః |
స దేవ అసుర గంధర్వం వశే స్థాపయితుం జగత్ |౪-౩౨-౧౯|
న స క్షమః కోపయితుం యః ప్రసాద్య పునర్ భవేత్ |
పూర్వ ఉపకారం స్మరతా కృతజ్ఞేన విశేషతః |౪-౩౨-౨౦|
తస్య మూర్ధ్నా ప్రణమ్య త్వం స పుత్రః స సుహృత్ జనః |
రాజన్ తిష్ఠ స్వ సమయే భర్తుః భార్యా ఇవ తత్ వశే |౪-౩౨-౨౧|
న రామ రామానుజ శాసనం త్వయా
కపీంద్ర యుక్తం మనసా అపి అపోహితుం |
మనో హి తే జ్ఞాస్యతి మానుషం బలం
స రాఘవస్య అస్య సురేంద్ర వర్చసః |౪-౩౨-౨౨|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే ద్వాత్రింశః సర్గః |౪-౩౨|
(Continued ....)
(My humble salutations to the lotus
feet of Swamy jis, Philosophic Scholars
and greatful to Wikisource for the
collection)
0 comments:
Post a Comment